تحلیل تطبیقی چیستی و کارکردانگاره در شئون مختلف حیات انسانی از منظر متون دینی و میراث فلاسفۀ مسلمان

شناخت نفس از اهمّ معارفی است که آموزه‌های وحیانی و عقلانی بر نقش اساسی آن تاکید دارند. احساس، گفتار، رفتار و موضع‌گیری انسان مبتنی بر عللی می‌باشد که یکی از عوامل بسیار مهم و نادیده گرفته شدۀ آن، «انگاره» است که قلمرو تاثیر آن، تمام ابعاد زندگی بشری را دربرمی‌گیرد. از آنجا که مدیریت انگاره، فرع بر شناخت آن می‌باشد، این جستار با روش تحلیل گزاره‌ای و سیستمی، «ماهیت و کارکرد» انگاره را در افکار و اعمال آدمی بررسی می‌کند. مسئلۀ تحقیق به‌طور مستقیم در دو علم فلسفه و روان‌شناسی ریشه داشته و محقق می‌کوشد با رویکرد فلسفی و وجودشناختی، چیستی انگاره و نقش آن در فلسفه اسلامی و متون دینی را توضیح دهد. انگاره، صورت ذهنی قدرتمند و دارای تاثیر ناخودآگاه است که می‌تواند به تدریج برجسته شده، جانشین موضوع واقعی شود و به سبب تغییر نگرش، چارچوب کلّی افکار و تعامل در مورد آن موضوع را تعیین کند و از طریق منطق رجحان، در تصمیم‌گیری شخص، تاثیر گذارد. ماهیت و کارکرد انگاره میان حکمای مسلمان و به شکل متعالی در دیدگاه ملاصدرا تحت عنوان «قوّۀ خیال» به نحوی دقیق‌تر تبیین می‌شود. در تعالیم آسمانی اسلام نیز نقش انگاره با تعبیر «ظنّ» مورد تاکید قرار گرفته و به اصلاح آن توجه شده است. هدف پژوهش پیش‌رو، شناخت صحیح انگاره در پرتو آموزه‌های وحیانی و عقلانی است تا از طریق توجه به آن، زمینه‌های لازم برای کنترل و اصلاح انگاره در ابعاد مختلف زندگی فراهم گردد و با کاستن از عواقبِ عدم التفات به این بُعد پنهان، گامی مهم در مسیر معرفت نفس و نیل به حیات طیّبه، برداشته شود.

Comparative Analysis of the Quiddity and Function of Supposition in Various Aspects of Human Life from the Viewpoint of Religious Texts and the Heritage of Muslim Philosophers

Selfknowledge is among the most important teachings whose essential role is emphasized by the revelatory and rational doctrines. Human feelings, speech, behavior, and attitudes are based on causes, one of the most important and neglected factors of which is the supposition whose realm of influence encompasses all aspects of human life. Since the management of a supposition is peripheral to its cognition, this paper examines the nature and function of the supposition in human thoughts and actions through the method of propositional and systematic analysis. The problem of research is directly rooted in the two disciplines of philosophy and psychology, and the researcher tries to explain the quiddity of supposition and its role in Islamic philosophy and religious texts with a philosophical and ontological approach. Supposition is a powerful mental form with an unconscious effect that can gradually become outstanding and replace the real subject, and due to changing attitudes, determine the general framework of thoughts and interactions on that subject and influence the person’s decisionmaking through the logic of preference. The nature and function of supposition among Muslim scholars and in a sublime way in Mullā Ṣadrā’s view is explained in more detail under the heading of imagination. In the heavenly teachings of Islam, the role of supposition, interpreted as suspicion (ẓann), has been emphasized and attention has been paid to its correction. The present research is intended to correctly understand supposition in the light of revelatory and rational teachings in order to provide the necessary grounds for controlling and correcting supposition in different aspects of life and by reducing the consequences of not paying attention to this hidden dimension, an important step is taken toward selfknowledge and attainment of a goodly pure life.