نقد قاعده الواحد با تکیه بر آراء ابن سینا

قاعدۀ الواحد یکی از قواعدی است که از دیرباز موردتوجه فلاسفه بوده به نحوی که می‌توان اشاراتی از مفادّ این قاعده را در آثار فلوطین یافت، ولی به نظر می‌رسد ابن‌سینا نخستین فردی است که در صدد اثبات منطقی قاعدۀ الواحد برآمده است. اگرچه به نظر می‌رسد، نظریات او در آثار مختلفش برای توجیه صدور کثرت از وحدت، دچار اختلافاتی است، در مجموع وی را می‌توان جزء مدافعین این قاعده با مفادّی که مورد‌نظر فلاسفه است، برشمرد. هدف نگارندگان جستار پیش‌رو آن است که با مراجعه به آثار ابن‌سینا، ضمن استخراج موارد اختلاف در بیان او دربارۀ صدور کثیر از واحد، به نقد ادله‌ای که در تایید قاعده الواحد اقامه نموده، بپردازیم. هرچند تا به حال نقدهایی بر آراء ابن‌سینا (دربارۀ این موضوع) نگاشته شده و عده‌ای نیز درصدد پاسخ برآمده‌اند، ما در این مقاله با تحلیل و بررسی خودِ کلام ابن‌سینا به مواردی دست یافته‌ایم که بیشتر آنها جزء موارد مطرح شده از جانب ناقدان نبوده و ازاین‌رو تحلیلی جدید به حساب می‌آید. از جمله می‌توان گفت اولاً اثبات قاعدۀ الواحد به لحاظ منطقی موجبِ دور است و ثانیاً دیگر مبانی پذیرفته شده از جانب ابن‌سینا، نشان می‌دهد صدور کثیر از واحد بسیط امکان‌پذیر است و موجب ترکّب در ذات، نخواهد شد.

Critique of the Principle of the One (AlWāḥid) with Reliance on Avicenna’s Opinions

The principle of alwāḥid is one of the principles that has long been of interest to philosophers so that some references to the contents of this principle can be found in the works of Plotinus, but Ibn Sina seems to be the first person to have tried to logically prove the principle of alwāḥid. Although his theories seem to differ in his various works to justify the issuance of plurality from unity, he can generally be considered as one of the defenders of this principle with the contents intended by philosophers. The authors of the present article intend to refer to Avicenna’s works, and while extracting the differences in his statement about the issuance of plural from one, to critique the arguments he has presented in support of the principle of alwāḥid. Although some criticisms have been written about Avicenna’s opinions (on this subject) and some people have sought to answer, we have, in this article, by analyzing Avicenna’s own words, reached some instances, most of which are not brought up by the critics and are therefore considered as a new analysis. For example, it can be said that, firstly, proving the principle of alwāḥid logically causes a vicious circle, and secondly, other principles accepted by Avicenna show that the issuance of plural from the simple one is possible and will not lead to insertion (tarakkub) in essence.