گفتگوی توافقی عقل و دین در سه مسئلۀ حقیقت علم، حقیقت علیّت و حرکت جوهری از دیدگاه ملاصدرا

یکی از ویژگی‌های هرمنوتیک فلسفی گادامر، ارائۀ رویکردی جدید در قرائت متون با تکیه بر گفتگوی توافقی میان مفسّر و متن است. اگرچه این رویکرد به نام گادامر ثبت شده است، اما می‌توان چنین رویکردی را از قرآن و روایات نیز به دست آورد. بر اساس این رویکرد، نقش متن و مفسّر در فرآیند معنایابی و فهم، کاملاً برابر است به گونه‌ای که هر دو به یک اندازه در حصول آن نقش دارند. بر این اساس می‌توان از موضع برابر میان عقل و دین به تحلیل و تبیین آراء اندیشمندان مختلف از جمله ملاصدرا پرداخت و این پرسش را مطرح کرد که «آیا ملاصدرا در آراء ویژۀ خود، رویکرد گفتگوی توافقی میان عقل و دین را اتخاذ نموده است؟» با بررسی آراء ویژۀ ملاصدرا به ویژه در سه مسئلۀ «حقیقت علم»، «حقیقت علیّت» و «حرکت جوهری» می‌توان به این نتیجه دست یافت که وی چنین رویکردی داشته است، بنابراین فیلسوفی ترکیبی و گفتگویی به شمار می‌آید. نویسنده در این مقاله با روش پژوهشی «تحلیل عقلی» و همچنین روش «نقلی» به بررسی و اثبات این مسئله می‌پردازد.

The Hermeneutical Dialectic of Reason and Religion Concerning three Issues of Reality of Science, Reality of Causality, and Substantial Motion from the Viewpoints of Mulla Sadra

One of characteristics of Gadamer’s philosophical hermeneutics is provision of a new approach in reading texts with reliance on dialectics between the interpreter and the text. Although this method is registered in Gadamer’s name, such an approach can be implied from the Qur’an and traditions as well. According to this approach, the roles of the text and the interpreter are quite equal in the process of understanding and comprehension to the extent that both are equally effective in achieving it. Thus, analysis and explanation of the thinkers’ opinions can be equally dealt with by reason and religion. Accordingly, the question can be raised as to, “Has Mulla Sadra adopted the dialectic approach between reason and religion in his special opinions?” By examining Mulla Sadra’s special opinions, particularly in three issues of “reality of science”, “reality of causality”, and “substantial motion”, we can conclude that he has possessed such an approach, thus being regarded as a synthetic and dialectic philosopher. In this article, the writer undertakes to examine and establish this issue with the “rational analysis” research method as well as “narrative” method.