بررسی تطبیقی غایت‌مندی در حرکت جوهری ملاصدرا و حرکت در طبیعت وایتهد

وجود حرکت در طبیعت، امری بدیهی است اما جهت و غایت آن چیست؟ بین متفکرین اختلاف نظر وجود دارد. بعضی از پیش سقراطیان، وجود طبیعت را اتفاقی و تصادفی می‌دانند و غایتی برای آن، قایل نبودند. در مقابل، کسانی هستند که هدفمندی را منحصر در موجوداتی می‌دانند که دارای شعور و اراده‌اند. طبیعت فاقد این دو ویژگی است، پس جهت‌دار و غایت‌مند نیست. ملاصدرا غایت را منوط به شعور واراده نمی‌داند. از نظر او، حرکت در سراسر طبیعت، جهت‌دار و غایت‌مند است، زیرا بین علت غایی و غایت تفاوت وجود دارد. وایتهد، عنصر اصلی تشکیل‌دهنده طبیعت را پویش می‌داند و با اصول و مبانی خود، طبیعت را در تحول و سیلان می‌داند. او برای طبیعت، نظم قایل است و از این راه، پی به وجود خدا می‌برد. لذا حرکت در فلسفه پویشی، جهت‌دار و هدف‌مند است. دو فیلسوف شرق، غرب با اصول و مبانی مختلف، توانسته‌اند در باب غایت‌مندی و جهت‌داری حرکت، به هم‌دلی و هم‌زبانی دست یابند.

A Comparative Study of Purposivism in Mulla Sadra’s Substantial Motion and Whitehead’s Motion in Nature

The existence of motion in nature is an evident matter but there is disagreement among thinkers on its direction and purpose. Some of those living prior to Socrates considered nature as accidental and denied any purpose for it. In contrast, some regard purposiveness as exclusive in creatures with intelligence and willpower. Nature lacks these two characteristics, so it is not directed and purposeful. Mulla Sadra does not view purpose as dependent upon intelligence and willpower. In his opinion, motion in all nature is directed and purposeful, because there is difference between ultimate cause and purpose. Whitehead considers the constituent of nature to be process and with his principles views nature in motion and flowing. He considers orderliness for nature and in this way discovers the existence of God. Thus, motion in nature is a directed and purposive. The two philosophers of East and West have been able to achieve empathy and rapport in terms of purposiveness and directiveness of motion.