زبان عرفان در قرآن و ادب فارسی

عرفان و تصوف گر چه با هم و معمولا به یک معنا به کار می‌روند؛ اما عرفان را می‌توان جنبه‌ی نظری تصوف و تصوف را نسخه‌ی عملی یا سیر و سلوکی عرفان دانست. برخی پژوهش گران برای تصوف پس از پیدایش، قایل به مرحله‌ای به نام جذباند که در آن، تصوف عناصری از عرفان‌های سایر ملل را در خود جذب کرد و پرورد؛ اما بررسی عناصر بنیادین عرفان اسلامی نظیر وحدت وجود، عشق، ولایت، سیر و سلوک، فنا و بقا و ... و تطبیق آن با قرآن، این نظریه را با چالش رو به رو می‌کند. ولایت نه تنها نقطه‌ی اتصال عرفان شیعی با اندیشه‌های ابن عربی و پیروان اوست؛ بلکه نقطه وحدت و چتری است که تمام مشرب‌های عرفانی را در سایه‌ی خود گرد هم می‌آورد. همچنین آمیخته بودن علم و عمل یا عرفان و تصوف با یکدیگرو بلکه تقدم داشتن عمل بر نظر و این که دانش عرفان محصول سیر و سلوک و ثبت دریافت‌های باطنی‌ است و این در فضای شریعت اسلامی رخ می‌دهد، تاییدی دیگر بر ابتنای عرفان اسلامی بر قرآن است.