از مجتمع زیستی تا قلعه ی متروک؛ تبیین هویت زیستی-تاریخی قلعه امیرآباد ورامین در نسبت با الگوی مزارع مسکون

این پژوهش با هدف بازخوانی بررسی و تحلیل قلعه امیرآباد ورامین - متعلق به دوره قاجار در نسبت با الگوهای سکونتی مزرعه مسکون و سکونتگاههای تاریخی انجام شده .است مزرعه مسکون به عنوان گونه ای کمتر شناخته شده از سکونتگاههای تاریخی مجموعهای پویا با ساختاری متشکل از عناصر مسکونی، تولیدی، مذهبی و خدماتی مبتنی بر کشاورزی و در پیوند تنگاتنگ با زمین تعریف می.شود مسئله اصلی تحقیق، ناشناختگی این الگو و تهدید نابودی و افول تدریجی کارکرد تاریخی قلعه امیرآباد به عنوان یک مجتمع زیستی است؛ بنایی که در گذشته ساختاری منسجم و فعال داشته اما امروزه به عنوان یک قلعه متروکه و صرفاً یک یادمان معماری تلقی میشود این کاهش هویتی و عملکردی پیامد عدم شناخت و بی توجهی به ظرفیتهای زیستی این گونه ی سکونتی است. بنایی که نه تنها واجد ارزش ،تاریخی بلکه دارای ساختاری منسجم و هویتی مستقل به عنوان یک مجتمع زیستی کشاورزی است در این راستا با بهره گیری از رویکرد تفسیری تاریخی و روشهای ترکیبی شامل مطالعات میدانی بررسی اسناد تاریخی تحلیل تصاویر هوایی و تحلیل کالبدی و ،کارکردی تطابق ویژگیهای قلعه با معیارهای مزرعه مسکون و روستا مورد ارزیابی قرار گرفت. یافته ها حاکی از هم پوشانیهای چشمگیر ،فضایی عملکردی و معماری قلعه با ساختارهای مزارع مسکون و سکونتگاه های روستایی است، به گونه ای که میتوان آن را نمونهای ترکیبی و واجد هویت زیستی - معماری منحصر به فرد دانست حفاظت و بهره برداری پایدار از این اثر تاریخی نقشی کلیدی در حفظ میراث فرهنگی منطقه و تقویت شناخت نسبت به الگوهای زیستی معماری ایرانی ایفا می کند.

from a living settlement to an abandoned fortress: explaining the bio-historical identity of amirabad fortress in varamin in relation to the pattern of inhabited farms

from a living settlement to an abandoned fortress: explaining the bio-historical identity of amirabad fortress in varamin in relation to the pattern of inhabited farmsabstract:this study aims to reinterpret, examine, and analyze amirabad fortress in varamin—dating back to the qajar era—in relation to the settlement patterns of inhabited farms and historical residential complexes. the inhabited farm, as a lesser-known type of historical settlement, is defined as a dynamic complex with a structure composed of residential, productive, religious, and service elements, based on agriculture and in close connection with the land. the primary issue addressed in this research is the lack of recognition of this pattern and the threat of gradual decline and functional loss of amirabad fortress as a living settlement. once an active and coherent structure, the fortress is now perceived merely as an &abandoned fortress& and an architectural monument. this reduction in identity and function results from the neglect and lack of awareness of the ecological potential of this type of settlement. amirabad fortress not only holds historical value but also represents a coherent structure with an independent identity as an agricultural living complex.in this regard, through an interpretive-historical approach and using mixed methods—including field studies, historical document analysis, aerial imagery analysis, and spatial-functional analysis—the fortress’s features were compared with the criteria of inhabited farms and rural settlements. the findings reveal significant spatial, functional, and architectural overlaps between the fortress and the structures of inhabited farms and rural settlements, suggesting that it can be considered a hybrid example with a unique bio-architectural identity. sustainable conservation and utilization of this historical site play a crucial role in preserving the cultural heritage of the region and enhancing the understanding of iranian ecological architectural patterns.keywords:historical inhabited farm, amirabad fortress, varamin, comparative analysis