بررسی رعنایی جرز ایوان از دوره آل مظفر تا صفوی در بناهای تاریخی یزد

نسبت رعنایی ایوان از دوره ایلخانی تا صفوی در بناهای یزد دچار تحولات گسترده‌ای شده است. تحولات ساختاری ایوان حامل دگرگیسی‌های نظری و عملی معماری این ناحیه بوده که نتیجه آن در گوناوندی فضای ایوان مشاهده می‌گردد. به دلیل تنوع به‌کارگیری ایوان در این مقطع تاریخی و عدم انجام تحقیقی جداگانه درباره کرونولوژی و تحولات ضریب رعنایی ایوان در شهر یزد، این پژوهش به آن مبادرت ورزیده است. روش انجام این تحقیق، تحلیلی تاریخی بوده و داده‌های موردنیاز پژوهش از طریق اسناد و مدارک کتابخانه‌ای، تحلیل نقشه‌ها و بررسی میدانی جمع‌آوری گردیده است. در این پژوهش تحولات ساختاری، تناسبات، ابعاد و اندازه‌های ایوان مدارس، خانه‌ها و مساجد دوره آل مظفر، تیموری و صفوی تحلیل و بررسی‌شده‌اند. ضمن اینکه به عنوان نمونه با استفاده از مدل‌سازی عددی و تحلیل سازه، رفتار سازه‌ای ایوان خانه‌های دوره‌های آل مظفر و صفوی نیز با یکدیگر مقایسه شده‌اند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که ضریب رعنایی در دوره آل مظفر در خانه‌ها و مدارس به نهایت خود می‌رسد. در این دوره ضریب رعنایی از تناسبات کشیده و هندسه جهت نمایش عمودیت و اقتدار کمک می‌گیرد. در دوره آل مظفر، رعنایی از اینرسی جرز بصورت توپر، مهار جانبی و قیود تعریف‌شده در ارتفاع استفاده شایانی می‌نماید همچنین کوشش می شود ضخامت جرز با میزان بارگذاری روی جرز متناسب شود. ضریب رعنایی در دوره تیموری کاهش‌یافته و با استعانت جرز ستون، چکاد زیاد، کوشکواره و متخلخل شدن جرز، تعریف تکیه‌گاه با ساخت کمرپوش، تقطیع طاق آهنگ و سبک‌سازی سعی در جبران رعنایی نموده است. در دوره صفوی کاهش تناسبات داخلی فضا تداوم داشته و اقداماتی همچون ایجاد جرز منقطع و دیوار ستون، سبک‌سازی سربار جرز با تعریف پرکننده سبک، خنثی‌سازی نیروها، افزایش اینرسی با ایجاد ساختار نردبانی، ایجاد تکیه‌گاه در راستاهای متفاوت جرز و خطای بصری، رعنایی ایوان را تحت تاثیر قرار داده است.

evaluating the slenderness of eivan from al-muzaffar to the safavid period in the historical buildings of yazd

the slenderness of eivan (the building extension in height) has undergone extensive changes in the buildings of yazd from the ilkhani period to the safavid period. the structural developments of the eivan have brought theoretical and practical changes in the architecture of this area, the result of which can be seen in the variety of the space of the eivan. due to the diversity of the use of the eivan in this historical period and the lack of a separate research on the chronology and structural changes of the eivan in yazd city, this research has undertaken it. considering that the space of the eivan is an integral part of the buildings of this historical period, it seems that the slenderness of eivan developments determined the shape and size of the eivan. the method of conducting this research is inductive and the data required for the research has been collected through library documents, map analysis and field investigation. in this research, the proportions and dimensions of the eivanes of schools, houses and mosques of the al-muzaffar and safavid periods have been analyzed and investigated. the results of the research show that the slenderness ratio of eivan reaches its maximum in homes and schools during the period of al-muzaffar. in this period, the slenderness ratio of eivan takes help from elongated proportions and geometry to show verticality and authority. during the period of al-muzaffar, the slenderness of eivan makes good use of the inertia of jars in the form of balls, lateral restraints and defined restrictions in height. the slenderness ratio of decreased in the timurid period, and with the help of pillars-pillars, high rise and porousness of jars, definition of support by construction of girdle, intersection of the arch and styling, he tried to compensate for the slenderness of eivan. in the safavid period, the reduction of the internal proportions of the space continued, and measures such as creating interrupted joists and wall-pillars, simplifying the overhead joists by defining light fillers, neutralizing the forces, increasing inertia by creating a ladder structure, creating supports in different joists directions and visual error, renovating the eivan is affected.