بازشناسی عوامل موثّر در طراحی کالبدی تنوره به عنوان فضای تر، در آسیاب‌های قناتی منطقه مرکزی ایران(مطالعه موردی آسیاب‌های شهرستان نایین)

با توجه به واقع شدن نایین در منطقه‌ای کم آب و همچنین فقدان رود جاری، قنات‌ها به عنوان تنها منبع تامین آب مطرح بوده‌اند. در کنار استفاده از قنات در کشاورزی، با طراحی و ساخت آسیاب از انرژی آب برای حرکت سنگ آسیاب و تولید آرد بهره گیری شده است هر چند این عناصر معماری ایرانی در گذشته نقش حیاتی در زندگی مردم داشته‌اند، ولی امروزه در اثر عوامل چندی رونق خود را از دست داده و به بناهایی متروکه و فاقد کاربری تبدیل شدند. این بناها که بناهایی خدماتی و عام المنفعه در معماری ایرانی می‌باشند آموزه‌های قابل استخراج و اررزشمندی را در خود نهفته‌‌اند. مساله چگونگی استفاده از انرژی آب قنات برای تولید آرد و طراحی و ساخت فضاهای کالبدی مرتبط با این کارکرد، یکی از شاخص‌ترین مسائل در طراحیِ آسیابهای قناتی به شمار می‌رود. این پژوهش سعی بر آن دارد که به چگونگی حل این مساله در پیدایش آسیابهای قناتی نایین بپردازد. در این راستا با بهره‌گیری از راهبردهای توصیفی-تحلیلی و استدلال منطقی، به جمع آوری داده‌های آسیابهای قابل مطالعه در سطح شهرستان نایین پرداخته شد و از طریق تحلیها و برداشتهای میدانی آسیابها مورد بررسی و مطالعه قرار گرفتند. در نتیجه تحلیها و مطالعات میدانی صورت گرفته، مشخص شد که با طراحی و ساخت عنصر کالبدی تنوره به عنوان تنها فضای تر آسیاب که از سه جزء کانال متصل به قنات، استوانه تجمیع آب و مجرای فشار تشکیل می‌شود؛ امکان استفاده از انرژی آب و تولید آرد در آسیاب فراهم آمده است. عامل موقعیت قرارگیری قناتِ متصل به تنوره باعث پیدایش دو نوع تنوره روزمینی قراگرفته در میان کشتخوانها و تنوره زیرزمینی متصل به کوره قنات و قبل از مظهر شده است. بر اساس عامل میزان آبدهیِ قنات، تنوره‌های آسیابهای قناتی نایین به دو گونه تنوره‌های ساده کم عمق و تنوره‌های مرکب عمیق قابل تقسیم بندی می‌باشند. دستاوردهای تحقیق حاضر از ابهامات موجود در زمینه طراحی عنصر تنوره در آسیابها که تاکنون نادیده انگاشته شده بود، تا حد قابل قبولی توانست کم کند و باعث شناخته شدن این عناصر کمتر شناخته شده معماری ایرانی شد.

the key parameters in the structural design of mill pits as a wet space in qanat watermills located in central iran: a case study of watermills in naeen

mills as heritage of antecedents’ knowledge represent suitable exploitation from climate and environmental situations. these structures are combination of various knowledge and skills in fields of architecture, construction, water engineering, mechanical engineering and mine engineering. regarding the fact that naeen is located in low-water area and also lacks running river, aqueducts are regarded as the sole source of water supply. beside to using aqueducts in agriculture, through designing and building mills, water energy is used to move mill stone and flour productions. defining place of these buildings are among keshtkhanha or beside residential areas. also these elements of iranian architecture in the past has had vital effect on the people life, but today due to some factors as drought or decreasing aqueducts water level and also not being cost-saving, appearing diesel motors to make wheat flour and etc. in recent years, they got obsolete and changed to abandoned and not-functional buildings. architectural spaces, water entrance and exit channel and eddy, mechanical system elements (turbine, wings and and …) are three elements but at the same time, are complimenting each other in the mill. although all mills have the same function but have different appearances and every mill has its own form, volume and proportions. present study through descriptive-analytical and evaluative method based on field and library study, at first naeen mills are surveyed and discussed and then their typology is analyzed. it is important to say that used maps are the result of field study of authors and they are presented for the first time. results of study demonstrate naeen mills based on architecture and location can be categorized in two three types: on the ground, underground and on the clay wall.