بازشناسی و بازخوانی ملاحظات نجومی در طرح‌اندازی میدان نقش جهان اصفهان

تغییرات ناشی از توسعه‌های معاصر، نه‌تنها موجب دگرگونی بسیاری از شهرهای تاریخی شده است، بلکه باعث از دست‌رفتن بسیاری از تجربیات علمی و شبه‌علمی دوره‌های مختلف تاریخی نیز گردیده است. این تجربیات، امروزه در میراث جهانی به عنوان بخشی از ثروت‌های فرهنگی و میراث ناملموس، قابل ارزیابی هستند. یکی از وجوه بنیادیِ شکل‌گیری محصولات معماریِ گذشته در برخی از شهرهای قدیمی، وجه نجومی آن‌هاست که در کنار علوم دیگر به کار می‌رفت. این وجه نجومی در فراورده‌های معماری، از نگاهی فراسازه‌ای و فرامکانی‌ست و بخشی از دانش‌ها و عادات زمانه خویش به شمار می‌آید که با خود شان و مرتبه‌ای را نیز برای بناها و شهرهای با اهمیت فراهم آورده است. بر این اساس بازیابی و بازشناسی ابعاد نجومی مکان‌ها و محوطه‌های تاریخی موجب ارتقای آگاهی از لایه‌های پنهانِ موجود در آن‌ها خواهد شد و می‌تواند بازدیدکنندگان را به ابعاد گسترده‌تری از شناخت رهنمون شود. محوطه میراث جهانیِ میدان نقش جهان، یکی از مهم‌ترین آثار معماریِ شهری ایران و نماد پایتخت حکومت صفوی در اصفهان است. تا کنون پژوهشگران بسیاری این میدان را از دیدگاه‌های گوناگون مورد بررسی قرار داده‌اند. تحقیقِ پیشِ رو کوشیده است برای نخستین‌بار هم‌ترازیِ میدان نقش جهان را با اوضاع فلکیِ آسمانه‌اش مورد بررسی قرار داده و به بازشناسی و بازخوانی ملاحظات نجومیِ اختیار‌‌‌شده در هنگام بنا‌کردنِ آن بپردازد. نگارندگان با روش تفسیری‌‌تاریخی، دو بازه زمانیِ محتمل را برای آغاز به ساختِ میدان نقش جهان و بازار قیصریه از روی وقایع‌نگاری‌های عهد صفوی استخراج نموده و سپس بر مبنای احکام نجومی و با استفاده از نرم‌افزارهای شبیه‌سازِ آسمان، به بررسی نسبتِ باورهای تنجیمی با معماریِ این فضای شهری پرداخته‌اند. یافته‌های این تحقیق، استنتاجی نو از زمان دقیق طرح‌اندازی میدان و تاثیرپذیری محورِ آن از منظر و چشم‌انداز آسمانی‌اش‌ به دست می‌دهد.

Recognizing and Rereading Astronomical Considerations in the Planning of Naqsh-e Jahan Square in Isfahan

Changes brought about by contemporary developments have not only led to transformation of many historical cities but also loss of plenty of scientific and pseudoscientific experiences of different historical periods. Today, these experiences in the world heritage can be assessed as a part of cultural wealth and intangible heritage. It is known that along with other sciences, astronomy was one of the fundamental aspects in the formation of past architectural productions in some ancient cities. This astronomical aspect in architectural products is rooted in a view beyond structure and place and is considered a part of the knowledge and habits of the time. This has also given a high status and position to important structures and cities. Accordingly, reexploring and recognizing the astronomical aspects of historical places and sites can promote knowledge of their hidden layers and guide the visitors to wider aspects of such an understanding. Naqshe Jahan Square, as one of UNESCO’s World Heritage Sites, is among the most important urban architectural works in Iran and the symbol of the capital of the Safavid dynasty in Isfahan. Many studies have examined Naqshe Jahan from different views. It has been tried within this study to examine the alignment of Naqshe Jahan Square with the state of constellations in the sky at the time, recognizing and rereading astronomical considerations adopted in its construction. Two probable periods of time for laying the foundations of the Qeysarriyeh Bazaar (known as the Grand Bazaar) and Naqshe Jahan Square were extracted from the Safavid chronicles through descriptivehistorical research. Next, the relationship between astrological beliefs and the architecture of this urban site was examined based on the astronomical principles using sky simulation software. The findings indicated a new inference on the accurate time of the planning of the square and the influence on its axis from its celestial view and perspective.