واکاوی معماری خانقاه های یزد

یزد از اوایل قرن پنجم هجری که حکومت شیعی آل بویه در آن مستقر شد تا حکومت آل مظفر یک نوع استمرار وتداوم در فعالیتهای اجتماعی ،‌اقتصادی آن وجود داشته ،‌بطوری که کمتر دچار فراز ونشیب های اجتماعی گردیده ،‌ودر نتیجه بستری آرام را برای فعالیتهای شهری موجب شده است. وجود چنین زمینه هایی بود که باعث گردید عرفا وشیوخ صوفیه مانند شیخ دادا ، شیخ علی بنیمان، شیخ احمد فهادان و... در این منطقه سکنی گزینند ویزد بعنوان یکی ازکانونهای جذب متصوفه مشهورگردید. بنابراین با توجه به کاربرد زیاد خانقاه درمتون تاریخی یزد و همچنین عدم انجام پژوهشی مستقل درباره معماری خانقاه های یزد ،دراین مقاله به این موضوع پرداخته شده است.در این پژوهش، ابتدا به معرفی خانقاه های ذکرشده درمنابع تاریخی، یعنی در سده های میانی ( ازدوره اتابکان تا دوره تیموری ) در یزدپرداخته شده است. ولی باتوجه به اینکه بخش عمده ای از خانقاه های مذکور درمتون تاریخی متعلق به دوره آل مظفر هستند این مقاله با تاکید بردوره آل مظفر نگاشته شده است. این مقاله بر مبنای اسناد و مدارک تاریخی و همچنین مطالعات میدانی صورت گرفته است. روش این پژوهش تحلیلیتاریخی و منبع اصلی آن، منابع تاریخی مانند کتاب تاریخ یزد وتاریخ جدید یزدوجامع مفیدی است. مقاله پس از معرفی ویژگی های معماری خانقاه ها درمتون تاریخی به معرفی ومقایسه تطبیقی فضاهای معماری خانقاه های موجود پرداخته شده است . فضاهای مورد بررسی دراین مقاله شامل ورودی،صحن،ایوان،گنبدخانه وچله خانه هست. ازاین مقایسه تطبیقی جهت رسیدن به دسته بندی الگوهای معماری خانقاه دریزد استفاده شده است. درنهایت این مقاله به معرفی سه گونه معماری خانقاه های یزد می پردازد.الگوی اول به گونه ترکیب گنبدخانه وایوان ورودی بوده والگوی دوم به صورت خانقاه هایی باحیاط های هشت ضلعی هستند. درآخر گونه سوم خانقاه ها برگرفته از الگوی مدارس بومی هستند.

A study of the architecture of khaneghah in Yazd

From the beginning of the fifth century, when the Shiite government of Buyids was established, to the government of Muzaffarids, there was a kind of continuity in social and economic activities in Yazd, so that it suffered less social ups and down and as a result, it has provided a quiet environment for urban activities. It was the existence of such grounds that caused Sufi mystics and Sheikhs such as Sheikh Dada, Sheikh Ali Benyaman and Sheikh Ahmad Fahadan, etc, to settle in this area and Yazd became known as one of the centers of Sufism. Considering the extensiveness of the monastery in the historical texts and their anonymity, so far in no research, their importance and place in architecture has been addressed. In this research, we first introduce the monasteries mentioned in historical sources, that means in the middle ages (from the Atabakan era to Timurid one) in Yazd, but considering that most of the monasteries mentioned in the historical texts belong to the Muzaffarids era, this article is written with emphasis on Muzaffarids era. The research that this article is part of has been based on historical documents as well as field studies. The method of this analytical historical research and its main source are historical sources such as Yazd History Book, Yazd Modern History and Mofidi Jame’ Book. The physical components of the monastery are open, semiopen and closed spaces in which manifested in spaces such as Rough Opening, Sahn, Sofeh, Jam’ Khaneh, Cell, Pray Room, Chelleh Khaneh, Dome Chamber and Roof. The functions of the monastery were realized by the mentioned spaces. In this article, after introducing the architectural features of monasteries in historical texts, the architectural spaces of existing monasteries are introduced and comparatively compared. This comparative comparison has been used to reach the classification of architectural patterns of Yazd monastery. Finally, this article introduces three types of architecture of Yazd monasteries. The first model is a combination of a dome chamber and opening iwan, and the second one is a monastery with octagonal courtyards. Finally, the third type of monasteries are modeled on local schools.