بررسی میزان و چگونگی کاربرد تناسبات در شمسه های کاشی‌کاری شده مساجد شیخ لطف الله و سید اصفهان

چکیده:کاربرد تناسبات در آرایه‌های معماری ایران متناسب با کاربرد آن در معماری، در ادوار مختلف رشد یا افول داشته است. مساجد دوره صفوی و قاجار، از متناسب‌ترین بناهای ایرانی محسوب می‌شوند که زیبایی تزئینات آن‌ها، به‌واسطه استفاده از تناسبات هندسی جلوه بیشتری می‌یابد. در این پژوهش کاشی‌های مساجد شیخ لطف‌الله و سید در اصفهان موردبررسی قرارگرفته و پرسش مطرح‌شده این است که پرکاربرد‌ترین تناسبات به‌کاررفته در نقوش شمسه‌‌های این دو مسجد چیست؟ چه شباهت‌ها و تفاوت‌ها‌یی در تناسبات آن‌ها وجود دارد؟ هدف این پژوهش، دستیابی به میزان و چگونگی استفاده از تناسبات طلایی و ایرانی در شمسه‌های این مساجد است. روش تحقیق توصیفی تحلیلی و روش داده اندوزی، کتابخانه‌ای و میدانی بوده است. نتایج حاکی از آن است که تناسبات بکار رفته در شمسه‌های کاشی‌کاری این مساجد تفاوت آشکاری دارند. اگرچه در شمسه‌های هر دو مسجد از تناسبات طلایی و ایرانی استفاده‌شده اما در مسجد شیخ لطف‌الله، نسبت‌های بین 1 و 2، حدود 12درصد بیشتر از مسجد سید از استفاده‌شده است. همچنین استفاده‌ از نسبت‌های ایرانی 2√ و 3√، در مسجد سید به نسبت مسجد شیخ لطف‌الله، حدود 26درصد کاهش‌یافته که می‌تواند ناشی از تغییرات ایجادشده در دوره قاجار و تاثیرات آن بر هنر و معماری آن دوران باشد ازجمله روند کم‌رنگ شدن اهمیت استفاده از هندسه و تزاید گونه‌های جدید تزیینی.واژگان کلیدی: اصفهان، مسجد شیخ لطف‌الله، مسجد سید، تناسبات طلایی، تناسبات ایرانی، نقوش شمسه کاشی‌کاری.

A study of the amount and method of using of ratios in tiled Shamseh patterns in two mosques of Sheikh Lotfollah and Seyed Isfahan

AbstractThe use of proportions in Iranian architectural decorations has increased or decreased due to its application in architecture in different periods. The Safavid and Qajar mosques are among the wellproportioned buildings in Iran and the beauty of their decorations is further enhanced by the use of geometric proportions. In this research, the tiles of Sheikh Lotfollah and Seyed mosques in Isfahan have been examined and the question is what are the most widely used proportions used in the Shamseh patterns of these two mosques? What are the similarities and differences in their ratios? The purpose of this study is to achieve the amount and method of using golden and Iranian ratios in the Shamseh patterns of two buildings. The research method was descriptiveanalytical and the data collection method was library and field investigation. The obtained results indicate that the ratios used in the Shamseh patterns of these two mosques are clearly different. Although golden and Iranian proportions have been used in Shamseh patterns of both mosques, but in Sheikh Lotfollah Mosque, the ratios between 1 and 2 are about 12% more than Seyyed Mosque. Also, the use of Iranian ratios √2 and √3 in Seyyed Mosque have been reduced by about 26% compared to Sheikh Lotfollah Mosque, which could be due to changes in the Qajar period and their effects on the art and architecture of that period, including the declining trend of geometry and Increasing new decorative species.Keywords: Sheikh Lotfollah Mosque, Seyed Mosque, Golden ratios, Iranian ratios, Tile Shamseh patterns.