بازخوانی الگوی معماری آیینی دورۀ قاجار (مطالعه موردی: حسینیه‌های ماداب، پهلوان، حاج‌نایب، دیزچه و درب‌باغ، کاشان)

دورۀ قاجار به دلیل گرایشات مذهبی شاهان قاجار به عنوان یکی از ادوار مهم در تاریخ ایران در زمینۀ ارج نهادن به احداث بناهای مذهبی آیینی شناخته می‌شود؛ در این دوره حسینیه‌ها از جایگاه ویژه‌ای برخوردار شدند، همچنین شهر کاشان با توجه به پیشینۀ مذهبی و وجود علمای شیعه، بسیار مورد توجه شاهان قاجار قرار گرفت که منجر به ساخت اماکن مذهبی متعدد از جمله حسینیه‌ها گردید. لیکن چگونگی الگوی معماری این حسینیه‌ها به عنوان الگوی معماری آئینی دورۀ قاجار همواره مورد پرسش بوده و با شبهاتی قرین گشته است. لذا دستیابی به الگوی معماری به کار رفته در حسینیه‌های دوره‌ی قاجار به عنوان نمونه‌ای از معماری آئینی این دوره جهت رفع ابهامات و از آن مهم‌تر معرفی الگویی همخوان با زمینه و عملکرد به منظور ارتقاء کیفی و فرهنگی معماری کنونی شهر کاشان حائز اهمیت است؛ از این‌رو هدف پژوهش بر مبنای بازخوانی و دستیابی به الگوی معماری حسینیه‌های دورۀ قاجار شهر کاشان شکل گرفته است. در این راستا 5 حسینیۀ دورۀ قاجار شهر کاشان شناسایی شد و بر اساس روشی توصیفی تحلیلی با مطالعات میدانی در کنار مطالعۀ اسناد، مدارک و متون تاریخی در سه سطح کلان، میانی و خرد مورد تحلیل و بازخوانی قرار گرفت و در نهایت با تطبیق و تحلیل اطلاعات گردآوری شده به پرسش‌های مطرح شده در پژوهش شامل چگونگی ویژگیهای الگوی کالبدی فضایی حسینیه‌ها و نیز تشابهات و تمایزات موجود در این الگو پاسخ داده شد. با وجود تمایزات اندکی در اجزاء ورودی و نیز تعداد ورودی‌ها، ابعاد گنبدخانه و الحاقات، نتایج حاصل از مقایسه و تطبیق تحلیل‌ها در مورد هر یک از نمونه‌ها حاکی از وجود الگوی معماری ثابت، مشخص و مرکزگرا از جنبۀ پلان، فرم، سازماندهی فضایی، نما، مصالح و همچنین تزئینات است که از مهم‌ترین اصول معماری آیینی (تقارن، سلسله مراتب، مرکزگرایی و درون‌گرایی) پیروی می‌کند. در نتیجه می‌توان گفت شاخصترین ویژگی‌های الگوی معماری (کالبدی و فضایی) حسینیه‌ها عبارت است از هندسه و فرم مشخص، دسترسی‌پذیری، تجلی فضایی نمایشی، مقدس و متمرکز بواسطۀ سازماندهی فضایی و بکارگیری عناصر کالبدی خاص نظیر نورگیر، گنبد و کاربندی در فضایی با وسعت متوسط 200 تا 350 مترمربع.

Rereading the Pattern of Ritual Architecture of the Qajar Period(Case study: Madab Hosseinieh, Pahlavan, Hajonayeb, Dizcheh and Darbbagh, Kashan)

The Qajar period is known as one of the important periods in the history of Iran in terms of giving importance to the construction of religious buildings due to the religious tendencies of the Qajar kings; As a result, the Hosseiniehs enjoyed a special status, Also, the city of Kashan, due to its religious background and the existence of Shieh scholars, was highly regarded by the Qajar kings Which led to the construction of numerous religious sites, including the Hosseiniehs. However, the architectural model of these Hosseiniyehs and also the reliance of the Qajar period as the ritual architectural model of this period has always been questioned. Therefore, achieving the architectural model used in Hosseiniehs of the Qajar period as an example of the religious architecture of this period to remove ambiguities and more importantly to introduce a model consistent with the context and function. In order to improve the quality and culture of the current architecture of Kashan, it is important; Therefore, the purpose of the research is based on achieving the architectural model of the Qajar period Hosseiniehs in Kashan. In this regard, In this regard, 5 Hosseiniyahs of Kashan Qajar period were identified and Based on a descriptiveanalytical method with field studies along with the study of ascriptions, documents and historical texts at three levels of macro, medium and micro was analyzed and reread, Finally, by adapting and analyzing the collected information to the questions raised in the research Including the characteristics of the spatial physical pattern of the Hosseiniehs as well as the similarities and differences in this pattern were answered. Despite the slight differences in the input components as well as the number of inputs, dimensions of the dome and extensions, the results of the comparison and adaptation of the analyzes In the case of each example, there is a fixed, distinct and centralized physical spatial pattern in terms of plan, form, spatial organization, facade, materials, space, as well as decorations. Which fully follows the principles of ritual architecture (symmetry, hierarchy, centralism and introversion). As a result, the most characteristic features of the spatial physical pattern of the Hosseiniyehs are Specific geometry and form, easy access, theatrical, sacred and centralized spatial manifestation through spatial organization and the use of special architectural elements such as skylights, domes and applications in a space with an average area of 200 to 350 square meters.