مطالعۀ ساختارشناسی رنگدانه های تزیینی کتیبۀ گچی ایوان بقعۀ سیّدشمس الدّین یزد

گچ از جمله مصالح سنتی در ایران است که در دوره های تاریخی، به ویژه در اقلیم گرم و خشک، در معماری و آرایه های معماری به وفور استفاده شده؛ اوج هنر گچ بری در دوران اسلامی، سدۀ 7 و 8 ه. ق. است. معمولاً از رنگ جهت بروز جلوۀ هنری و زیبایی، در تکمیل گچ بری استفاده می شده است. یکی از بناهای شاخص سدۀ 8 ه. ق. در یزد، بقعۀ سیّد‏شمس الدّین است. در ایوان بنا کتیبۀ گچی با خط کوفی به صورت مادر و فرزند اجرا شده که زمینۀ این نوشتار با نقوش گیاهی انتزاعی مانند اسلیمی با ظرافت هرچه تمام تر اجرا شده است. در زمینۀ کتیبه و لابه لای نقوش، از رنگ آبی، قرمز و سبز استفاده شده است. همچنین لایۀ طلایی رنگ روی آرایه های گچی قالبی داخل کاسه های مقرنس غرفۀ جلوی ایوان نیز از آثار باقی ماندۀ شاخص در بقعۀ سیدشمس الدّین است. معمولاً جهت بالا بردن کیفیت لایۀ رنگ، ابتدا لایۀ تدارکاتی بر روی گچ (آرایۀ گچی، بستر گچی) اعمال می شده است. به دلیل گذر زمان، بخش های اندکی از این رنگ ها بر روی کتیبۀ گچی ایوان و همچنین لایۀ طلایی رنگ کمی بر روی آرایه های گچی قالبی باقی مانده است. حفاظت از باقی مانده های هنر سدۀ هشتم هجری قمری، مستلزم شناخت دقیق اثر از نظر فنی است. در این راستا، مطالعۀ ساختارشناسی رنگدانه های تزیینی کتیبۀ گچی ایوان و لایۀ طلایی رنگ بر روی آرایه های گچی قالبی غرفۀ ایوان ضروری به نظر می رسد. پژوهش پیش رو در تلاش است تا به کمک مطالعات آزمایشگاهی و بررسی علمی به شناخت دقیق رنگدانه های به کار رفته در کتیبۀ گچی ایوان و همچنین لایۀ طلایی رنگ روی آرایه های گچی قالبی بر روی مقرنس غرفۀ جلوی ایوان در بقعۀ سیّد‏شمس الدّین برسد. نتیجۀ پژوهش نشان می دهد که رنگ آبی استفاده شده در کتیبۀ گچی، رنگدانۀ آبی آزوریت؛ رنگ قرمز، رنگدانۀ شنگرف و رنگ سبز، مالاکیت است؛ پرکنندۀ لایۀ تدارکاتی هانتیت و لایۀ طلایی بر روی آرایه های گچی قالبی، ورق قلع با پوششی از روغن کمان یا نوعی رزین مانند دامار یا شلاک است.

Structural study of pigments on Stucco inscription on the porch of Seyyed Shams-din tomb (Yazd-Iran)

AbstractsGypsum is one of the traditional materials in Iran that has been used extensively in historical periods, especially in hot and dry climates, in architecture and architectural decorations. In the Islamic era the peak of the gypsum stucco decoration is in 13 and 14 centuries AD. Color was used on stucco decoration to express the artistical and aesthetical effect of this art. Tomb of Seyyed Shamsdin is one of the famous monument of the 14 century in Yazd. In the porch of the building, a stucco inscription in Kufic script has been executed in the form of mother and child. The background of this inscription has been executed with abstract plant motifs such as Arabesque. Blue, red and green colors have been used in the background of the inscription. Usually, in order to improve the quality of the paint layer, the primary layer was first applied on the plaster. Due to the passing of the time, only a small part of these colors remain. The conservation of the remnants of the art of the 14 century requires an accurate technical knowledge of the work. In this regard, the study of the structure of the pigments on the stucco inscription in porch seems necessary. Therefore, the present study tries to use examination and scientific studies to accurately identify the pigments used on the stucco inscription of the porch and also the golden layer on the molded gypsum arrays on the moqarnas of the arc in front of the porch in Seyyed Shamsdin tomb. The results show that the blue pigment used in the stucco inscription is an Azurite; Red is a Vermilion; Green is a malachite; filler or pigment of primary layer is Huntite, and the gold layer on the molded gypsum arrays is a Tin leaf with a resin or oil coating.