بررسی انشاء مزرعه دولت‌آباد قم، از آغاز تا اضمحلال

انشاء مزرعه دولت‌آباد قم، از آغاز تا اضمحل-الچکیده مزرعه دولت‌باد در اوایل دوره قاجار توسط شخصی به نام میرزا ابوالحسن‌خان معروف به سیدکَهَکی در پیرامون قم انشاء شده است. این مزرعه به عنوان یکی از مهم‌ترین مزارع مسکون تاریخی در فلات مرکزی ایران با الگوی قلاع کشتخوانی شکل گرفت و با استقرار افرادی از قوم لُر بختیاری تا دوره پهلوی دوم و همزمان با اصلاحات ارضی در ایران به فعالیت خود ادامه داد. پس از آن تبدیل به روستا شد و با آغاز مهاجرت مزرعه‌نشینان به شهرهای اطراف در حال متروکه شدن است. هم‌اکنون بخش‌هایی از کشت‌خوان‌ مزرعه فعال است و بقایای عناصر کالبدی وابسته به آن از قبیل؛ آسیاب، آب‌انبار، کاروانسرا، قنوات و قلعه کشتخوانی در این مکان دیده می‌شوند.مسئله اصلی تحقیق روند روبه تزاید فرسایش و نابودی کالبد مزرعه دولت‌آباد و تغییر هویت آن در سایه فراموشی و عدم آگاهی مزرعه‌نشینان، مسئولان و جوامع علمی در این باره است. در این تحقیق دو پرسش مطرح می‌شود؛ مزرعه دولت‌آباد چگونه انشاء شد ؟ و چه عواملی در انشاء و اضمحلال مزرعه دولت‌آباد تاثیر داشتند؟ هدف از این پژوهش معرفی مزرعه دولت‌آباد با واکاوی در گذشته و حال آن است. به این دلیل سعی می‌شود از رویکرد تفسیرگرایی و رهیافت تفسیری تاریخی برای خوانش اسناد مکتوب و پیمایش آثار مادی استفاده می‌شود. استفاده از اسناد شفاهی و مصاحبه با مزرعه‌نشینان کنونی و بازمانده‌های پیشین در کنار بررسی‌های علمی و فنی در آثار باقیمانده، ابزارهای اصلی روش تحقیق را تشکیل می‌دهد.پژوهش و غور در این باره نشان داده است که نظام‌های کالبدی و کارکردی و زیرنظام‌های اقتصادی، بهره‌برداری، معماری، اجتماعی و فرهنگی در انشاء مزرعه دولت‌آباد نقش داشتند و عواملی چون؛ تغییر مالکیت‌ها، الغای تیولداری، اصلاحات ارضی دهه 40 شمسی، ایجاد امنیت نسبی در کشور و عوامل زیست محیطی و اقلیمی موجب اضمحلال آن شدند. ثبت این مزرعه در فهرست آثار ملی کشور، اعطای کاربری گذشته در کنار صنایع تبدیلی همگون و استفاده از زمینه‌های مختلف گردشگری به ویژه فارم توریسم و اگری توریسم می‌تواند مسیرهایی برای حفاظت از نظام‌های کالبدی و کارکردی مزرعه دولت‌آباد در پیرامون قم قلمداد گردد.

Construction of Dulatabad Farmstead in Qom, from the beginning to the end

Construction of Dulatabad Farmstead in Qom, from the beginning to the endAbstractDulatabad Farmstead was set up around Qom in the early Qajar era by a person named Mirza Abolhasan Khan known as Seyed Kahaki. This Farmstead was formed as one of the most important historical farmstead in the central plateau of Iran mimicking the Keshtkhani castles patterns and continued to operate with the deployment of people from the Lor Bakhtiari tribe until the second Pahlavi period coinciding with land reform in Iran. After that, it became a village and abandoned as farmers began to migrate to the surrounding cities. Parts of the Keshtkhan are now active Farmsteads with the remnants of physical elements such as; the mill, aqueduct, caravanserai, wells and Keshtkhani castle can be seen in this place.The main issue of the research is the increasing destruction of the whole farm of Dulatabad and its identity change in the shadow of forgetfulness and unawareness of farm dwellers, officials and scientific communities. This research introduced two questions: How was Dulatabad Farmstead constructed? What factors affected the construction and demolition of Dulatabad Farmstead? This study aimed to introduce Dulatabad Farmstead by analyzing its past and present forms. For this, an attempt was made to use an interpretive and historicalinterpretive approach to study the written documents and delve into the material work. Oral documents and interviews with current and previous farm dwellers, as well as scientific and technical studies on the remaining works, constitute the main tools of the research method.Research on this regard reveals that physical and functional systems and economic, exploitation, architectural, social and cultural subsystems played a role in the construction of Dulatabad Farmstead and factors such as; changes in ownership, abolition of feudum, land reform in the 1940s, relative security in the country, and environmental and climatic factors led to its disintegration. Registration of this Farmstead in the list of national monuments, granting of past use along with homogeneous conversion industries and using of it for different fields of tourism, especially farm and agrotourism can be considered as ways to protect physical and functional systems of Dulatabad Qom Farmstead.