بررسی و تحلیل مشخصه‌های کالبدی-عملکردی در مسکن روستایی (نمونه موردی : روستای گرمن شاهرود)

مسکن روستایی به خصوص در گذشته نمادی از هویت و بیانگر ساختارهای اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و اقلیمی این مرز و بوم بوده است. اما امروزه تحولات گسترده‌ای در معماری مسکن روستایی ایجاد شده است، به نحوی که اکثر خانه‌های روستایی جدید متناسب با شرایط بستر اقلیمی، زیستی و سبک زندگی روستایی نیستند. در این میان معماری مسکن روستایی قدیم واجد شاخص‌های ارزنده‌ای است که می‌تواند پس از شناسایی و تحلیل، در مسکن جدید مورد بهره برداری قرار گیرد. از این رو هدف اصلی پژوهش حاضر، بررسی و تحلیل مشخصه‌های کالبدیعملکردی در مسکن روستایی است. این پژوهش از لحاظ هدف کاربردی و از لحاظ روش توصیفیتحلیلی است. بدین منظور پس از مطالعه منابع کتابخانه‌ای در حوزه مسکن روستایی، ابتدا عوامل موثر در شکل‌گیری مسکن روستایی مشخص شده و سپس به وسیله مطالعات میدانی، روستای گرمن شاهرود به عنوان نمونه مطالعاتی مورد بررسی قرار گرفته است. در ادامه پنج نمونه شاخص مسکن روستای گرمن معرفی شده و سپس مشخصه‌های کالبدیعملکردی در ریزفضاها و اجزای معماری این نمونه‌ها تحلیل گردیده است. نتایج پژوهش نشان می‌دهد عوامل اجتماعیفرهنگی، اقتصادیمعیشتی و محیطیاقلیمی در شکل‌گیری مسکن روستایی موثر است. در روستای گرمن، عوامل اجتماعیفرهنگی در باور فرهنگی مردم و گرایش آنها به ساده‌زیستی، موثر بوده و سبب شده، فرم کلی و نمای خانه‌ها ساده شکل بگیرد. همچنین به دلیل اعتقاد مردم به محرمیت، سلسله‌مراتب عمومی، نیمه‌عمومی و خصوصی از طریق تعریف دالان ورودی و یا تعریف مجزای بخش بیرونی و اندرونی ایجاد شده است. عوامل اقتصادیمعیشتی در مساحت و تعداد ریزفضاهای توده، حیاط و ورودی‌ تاثیرگذار بوده و در حوزه معیشتی، قف‌خانه (اتاق قرارگیری چرخ نخ‌ریسی) از ریزفضاهای خاص مسکن روستای گرمن بوده است. همچنین عوامل محیطیاقلیمی نیز در انتخاب مصالح بوم‌آورد، جهت‌گیری بنا و میزان بازشوها موثر بوده است. در نهایت با تحلیل نمونه‌های شاخص مسکن روستای گرمن، توصیه‌های طراحی، در قالب چارچوبی کالبدیعملکردی تبیین گردید که با محیط اقلیمی روستا و نظام اجتماعی و اقتصادی روستاییان هماهنگ بوده و می‌تواند پایه طراحی مسکن معاصر در روستای گرمن باشد. همچنین این شیوه تحلیل در مشخصه‌های کالبدیفضایی مسکن روستایی، می‌تواند با تبیین توصیه‌های طراحی، در ساخت و سازهای جدید روستاهای دیگر نیز مورد استفاده قرار گیرد.

Investigation and analysis of physical-functional characteristics in rural housing (Case study: Garman village of Shahrood)

Rural housing, especially in the past, has been a symbol of identity. It reflects the social, cultural, economic, and climatic structures of this country. However, extensive changes have been created in the architecture of rural housing so that most new rural houses are not adapted to the rural lifestyle and climatic and biological conditions. In this regard, the architecture of the old rural housing has valuable characteristics that can be identified and analyzed, and used in the new housing. Thus, the present study aimed to investigate the physicalfunctional characteristics of rural housing. The present study is applied in terms of aim and descriptiveanalytical in terms of method. For this purpose, first, after reviewing the library resources in the area of rural housing, the factors affecting the formation of rural housing were identified. Then, by using field studies, Garman village of Shahrood was studied as a research case. Then, five samples of Garman village housing indicators were introduced. Then, the physicalfunctional characteristics in the micro spaces and architectural components of these samples were analyzed. The research results show that sociocultural, economic, livelihood, and environmentalclimatic factors are influential in the formation of rural housing. In the Garman village, sociocultural factors were influential in the cultural beliefs of the people and their tendency towards simple living and have caused the general form and view of the houses to be simple. Also, due to the people’s belief in privacy, public, semipublic and private hierarchies have been created through the definition of entrance corridors or the separate definition of exterior and interior parts. Economic and livelihood factors are influential in the area and number of microspaces of the courtyard and entrance, and in the livelihood area, Ghaf Khane (spinning wheel room) has been one of the special microspaces of Garman village housing. Also, environmentalclimatic factors have been influential in selecting ecofriendly materials, building orientation, and the level of openings. Finally, by analyzing the samples of the Garman village housing index, the design recommendations were explained in the form of a physicalfunctional framework that is consistent with the rural climate and the social and economic system of the villagers and can be the basis for contemporary housing design in Garman village. Also, this method of analysis on the physicalspatial characteristics of rural housing can be used in new constructions of other villages by explaining the design recommendations.