بازشناسی الگوی معماری خانقاه‌های دوره تیموری با نگاهی بر اسناد و متون

تصوف و ابنیه خانقاهی بخش جدا ناشدنی از تاریخ معماری ایران بوده که چند سده به عنوان مرکزی برای ترویج دین اسلام و گسترش آن در مناطق مختلف محسوب می‌شد. این بناها که در منابع گوناگون جز ابنیه خِیر شمرده می‌شوند ساختار آن در ادوار متمادی به شیوه‌ مختلفی بنا شده است. عصر تیموریان آخرین دوره‌ای از تاریخ معماری ایران بود که نظام خانقاهی به صورت یک رکن مهم به لحاظ تاریخ فرهنگی و معماری نفش تعیین کننده‌ای را ایفا می‌کرد که بررسی آن لازم به نظر می‌رسد. خانقاه را می‌بایست فارغ از محلی برای سلوک و عبادت دید چراکه اغلب خانقاه‌ها مشحون از ارتباط با جامعه و در پیوند با تاسیسات مهم شهری نظیر مسجد، مدرسه، کاروانسرا و حمام بوده است. در سال‌های اخیر پژوهش‌های اندکی در مورد ابعاد شکل‌گیری و معماری خانقاه‌ انجام شده که عدم پژوهش کافی در این زمینه سوالاتی را در مورد معماری آن ایجاد می‌کند. هدف از این پژوهش واکاوی بستر فرهنگی تصوف و شناسایی الگوهای نظام خانقاهی این دوره بوده که در حوزه حکمرانی تیموریان در آسیایی میانه، آسیای جنوبی و بخشی از ایران کنونی ساخته شده بود. این مطالعه به صورت توصیفیتحلیلی و با مطالعه منابع کتابخانه‌ای نظیر کتب، مقالات، اسناد تاریخی و معماری، ابعاد فرهنگی خانقاه را شناسایی و با استفاده از تحلیل مدارک فنی معماری و پژوهشی سعی در شناخت فضاهای خانقاهی و ترسیم الگوی خانقاه در دوره تیموری را دارد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد خانقاه‌های دوره تیموری از یک هسته مرکزی مانند گنبدخانه اصلی یا حیاط تشکیل شده که سایر فضاها حول آن شکل گرفته‌اند که در نتیجه آن، خانقاه‌های این دوره با دو الگوی تک بنا و مجموعهارسن ساخته می‌شده‌اند.

Recognizing Architectural Pattern of Khanqahs in Timurid Era According to Documents and Texts

Sufism and Khanqah buildings are an integral part of Iranian architecture history that was considered a center for promoting Islam and its expansion in different regions for centuries. Many consider Khanqah as one of the charity buildings; because these buildings often provided the required welfare amenities for the settlement of sufis, travelers, and people of that region, such as a chamber for resting and settling, a kitchen for preparing daily meals, a mosque, school, caravanserai, cistern, etc., Having these services all together was beneficial for a Sufi, whose job was praying and mysticism, a traveler, who intended to settle in his way, and poor people. Khanqah systems were formed in various ways from an architectural perspective over their lifetime due to their status, manner, and in the period of different governments. Studying and recognizing its various aspects reveals the latent dimensions of these buildings built in any land once upon a time. Timurid era was the last period of the history of Iranian architecture in which the khanqah system, as an essential pillar in terms of the history culture and architecture, played a determining role study of which seems necessary. The nature of khanqah must be considered disregarding a place for mysticism and praying because khanqahs were often associated with the society and linked to significant urban facilities, such as mosques, schools, caravanserai, baths, etc. In recent years, few studies have been done on the aspects of the formation and architecture of the khanqah. The lack of sufficient study in this regard raises questions about its architecture. The current study aims to analyze the cultural context of Sufism and identify the patterns of khanqah system formed in the Timurid era in central Asia, Southern Asia, and a part of contemporary Iran. This research was a descriptiveanalytical study. It was attempted to identify the aspects of the cultural history of khanqah by examining library sources, such as books, papers, historical and architectural evidence, recognize khanqah spaces and draw patterns of khanqah in the Timurid era by analyzing technical architectural and research documents. Research findings show that khanqahs of the Timurid era consisted of a central core, such as a main dome house or courtyard that other spaces were formed around them as a result of which the khanqahs of this period were built based on two patterns: singlebuildings and complexArsen.