گونه‌شناسی مزارع تاریخی در اقلیم گرم و خشک با تکیه بر ویژگی‌های کالبدی و کارکردی آن

پیرامون شهرهایی مانند قم، کاشان، اصفهان و یزد در اقلیم گرم و خشک ایران محل شکل‌گیری مزارع مسکون تاریخی بیشماری بوده است. این پژوهش از میان مزارع شناسایی شده تعداد هفت باب به نام‌های سورآباد، عباس‌‌آباد، گَوَرت، طِرازآباد، دولت‌آباد، نصرت‌آباد و قاضی‌بالا را برای بررسی دقیق‌تر انتخاب کرده است. آن‌ها دارای ویژگی‌های کالبدی و کارکردی برجسته‌ای هستند و برای شناخت گونه‌های مختلف مزارع تاریخی مورد مطالعه قرار گرفته‌اند. مسئله اصلی تحقیق، کمبود آگاهی درباره گونه‌های مختلف مزارع تاریخی در این اقلیم است. شناخت نادرست در این‌باره می‌تواند تاثیر نامناسبی در حفاظت از آن‌ها داشته باشد. هم‌اکنون تعدادی از مزارع در استان‌های یزد، قم، اصفهان و پیرامون کاشان و نیاسر با نام‌های دیگری در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده‌اند و غالباً بدون شناخت کامل درحال مرمت هستند. در این تحقیق دو پرسش مطرح می‌شود: 1. مزارع مسکون تاریخی در اقلیم گرم و خشک بر چند گونه قابل تقسیم‌بندی هستند؟ 2. ویژگی‌های کالبدی و کارکردی مزارع چه تاثیری بر گونه‌بندی آن‌ها دارد؟هدف تحقیق معرفی گونه‌های مزارع مسکون تاریخی در اقلیم مرکزی ایران است و مطالعات میدانی و سندپژوهی در بستر اسناد تاریخی و جغرافیای تاریخی قالب‌های اصلی تحقیق را ذیل رهیافت تفسیرگرایی و راهبرد تفسیری تاریخی تشکیل می‌دهند. این تحقیق با بررسی ویژگی‌های کالبدی و کارکردی مزارع منتخب، از آن‌ها به عنوان معیارهایی برای دستیابی به گونه‌بندی در مزارع استفاده کرده است. ویژگی‌هایی چون 1. موقعیت قرارگیری و نظام دسترسی2. دوره‌بندی تاریخی3. استقرارعناصرکالبدی4. ساختار، مصالح و تزئینات 5. نوع مالکیت6. وسعت تقریبی7. نوع محصولات و تولیدات زراعی و دامی 8. ویژگی اجتماعی و فرهنگی به عنوان معیارهای گونه‌بندی مطرح شده‌اند و براساس این معیارها، گونه‌هایی چون 1.گُله‌ای و یَله2. قاجاری و پهلوی3. دساکر کشتخوانی و مجموعه‌های کشتخوانی4. مجلل و ساده 5. اربابی و رعیتی 6. کبیره (معتبر) و صغیره (کوچک) 7. شتوی و صیفی 8. مسکون و غیرمسکون در مزارع مسکون اقلیم گرم و خشک ایران قابل شناسایی هستند. این پژوهش نشان می‌دهد که مزارع تاریخی براساس نوع ویژگی‌هایی که درآن‌ها وجوددارد، قابل دسته‌بندی و گونه‌بندی هستند. هر ویژگی چه از منظرکالبدی و چه از منظرکارکردی به معرفی یک گونه منجر می‌شود.

Typology of historic farmsteads in hot and dry climates Relying on its physical and functional characteristics

Around cities such as Qom, Kashan, Isfahan and Yazd in the hot and dry climate of Iran has been the formation of countless historic farmsteads. This study has selected seven farmsteads named Surabad, Bala abbasabad, Gawart, Terazabad, Dulatabad, Nusratabad and Ghazi Bala for more detailed study. They have outstanding physical and functional characteristics and have been studied to identify different types of historic farmsteads. The main problem of the research is the lack of knowledge about different types of historical farmsteads in this climate. Misunderstanding about this can have a detrimental effect on protecting them. Now, a number of farmsteads in the provinces of Yazd, Qom, Isfahan and around Kashan and Niasar have been registered in the list of national monuments of Iran with other names and they are often being restored without full knowledge. This research raises two questions: 1. What effect do the physical and functional characteristics of farmsteads have on their Typology? 2. Historical Farmsteads in hot and dry climates can be divided into how many type? The aim of this research is to introduce the types of historical farmsteads in the central climate of Iran and field studies and document research in the context of historical documents and historical geography are the main forms of research along with the interpretive approach and historical interpretive strategy.This study, by examining the physical and functional characteristics of selected farmsteads, has used them as criteria for achieving classification in farmsteads. Features such as 1. Location and access system 2. Historical periodization 3. Establishment of physical elements 4. Structure, materials and decorations 5. Type of ownership 6. Approximate area 7. Type of crops and livestock products 8. Social and cultural characteristics have been proposed as classification criteria and according to these criteria, species such as 1. Goleie (Systemic( and Yaleie (Without order) 2. Qajar and Pahlavi 3. Agricultural castles and Agricultural Complexes 4. Luxurious and simple 5. Feudal rural 6. Extensive and small 7. Winter and summer 8. Resident and uninhabited can be identified in farmsteads of hot and dry climate of Iran. This study shows that historic farmsteads can be categorized and sorted based on the type of characteristics that exist in them. Each characteristic, both physically and functionally, leads to the introduction of a species.