بازنمایی سازه های آبی تاریخی در میدان وقت و ساعت یزد

میدان وقت و ساعت از میدان های شناخته شده شهر میراث جهانی یزد محسوب می شود. هر چند برجسته ترین و شناخته شده ترین وجه این میدان، موضوع ساعت و رصدخانه قدیم آن در قرن هشتم است، اما ارزش های تاریخی و معماری این میدان تنها به این موضوع محدود نمی شود. یکی از نکات جالب توجه در پیشینه تاریخی و ارزش های کالبدی این میدان، پیوند بسیار قوی میدان و عناصر معماری پیرامون آن با سازه ها و تاسیسات آبی ست که موضوع اصلی مقاله حاضر است. انگیزه شروع این پژوهش اطلاعات تاریخی است که نگارنده در حین مطالعات یک پروژه اجرایی در این میدان با آن مواجه شد. بدین نحو که در فرآیند مطالعات شناخت و بررسی پیشینه تاریخی میدان، از طریق منابع شفاهی و مصاحبه با ساکنین قدیم محدوده میدان و محله وقت و ساعت، اطلاعات ارزشمندی از حضور عناصر و سازه های آبی در ساختار قدیم میدان بدست آمد که متاسفانه در منظر کنونی میدان به چشم نمی آیند. این امر انگیزه ای شد تا با تکمیل داده های اطلاعاتی از طریق مراجعه به منابع مکتوب و نیز اسناد تصویری و نیز بررسی های میدانی به صحت سنجی منابع شفاهی اقدام شود و نتایج پژوهش به صورت مقاله در اختیار عموم قرار گیرد. روش پژوهش توصیفی تحلیلی در جهت شناخت ابعاد ناشناخته میدان وقت و ساعت در ارتباط با موضوع آب و تاسیسات تاریخی مرتبط با آن است. نتایج بررسی نشان می دهد قرارگیری این میدان در مرکزیت بافت تاریخی شهر یزد و در محل تقاطع چندین قنات تاریخی موجب شده که عنصر آب به طرق گوناگون در بخش های مختلف میدان نمود پیدا کند و این مطلب از وجوه برجسته این میدان تاریخی محسوب می شود. از این میدان دسترسی به سه قنات مهم شهر یزد یعنی قنات زارچ، قنات اله آباد و قنات وقف آباد وجود داشته است و آثار آن به صورت آب انبار و پایاب در بخش های مختلف میدان وجود دارد. با این وجود در وضع فعلی، هیچ کدام از این تاسیسات نمودی در سیمای عمومی و تاریخی میدان ندارند و همگی دفن یا پنهان شده اند. این در حالی است که این سازه های آبی شواهد مهمی از پیشینه تاریخی، اجتماعی و فرهنگی میدان محسوب می شوند. موضوعی که در طرح های بازآفرینی میدان باید مورد توجه جدی قرار گیرد و در راستای تقویت منظر فرهنگی میدان و آشکارسازی و بهره مندی بهینه از آنها اقدام گردد.

Reintroducing historical water structures in Yazd Vaght o Saat square

The vaght o saat Square is one of the wellknown squares of the Yazd World Heritage Site. Although the most prominent and most wellknown aspects of this square are the the clock and the old observatory in the eighth century, But the historical and architectural values of this square are not limited to this aspects. One of the interesting points in the historical background and physical values of this square is the very strong bond between the elements and the architectural elements surrounding it with the structures and installations of water, which is the main subject of the present article. The motivation to start this research is the historical information that the author encountered while conducting studies for an executive project on the square when, in the process of studying and indentifying the historical background of the square, through verbal sources and interviewing the old residents of the area and the neighborhood of Vaght o saat square. In this process valuable information was obtained about the presence of elements and installations relating to water in the old square, which unfortunately are not present in the current landscape of the square. This was a motivation to complete the information by referring to written sources as well as visual documents and field surveys to verify verbal sources. The research methodology is descriptiveanalytical in order to understand the unknown dimensions of the Vaght o saat square in relation to the subject of water and its related historical structures. The results of this study indicate that the location of this square in the center of the historical fabric of Yazd city and at the intersection of several historical ghanats has caused the water element have a great presence in the square’s general landscape. And this is one of the prominent features of this historic square. From this place, there are accesses to three important Qanats of city of Yazd: Qanat Zarch, Ghanat elahabad and GhanatewaqfAbad, and the square has been linked to these ghanats through installations such as the water reservoir and payabs. Nevertheless, none of these elements are currently present in the public and cultural landscapes of the square, and all are buried or hidden, despite being important evidences of the historical, social and cultural background of the square. The issue should be taken into consideration in square rehabilitation plans in order to strengthen the historic landscape of the square and identify and exploit these elements optimally.