مقایسه تطبیقی هندسه مسجد امام اصفهان و مسجد سلیمانیه استانبول بر اساس مفاهیم کهن الگویی

مفاهیم کهن الگویی در ساختار کالبدی آثار شاخص تمدنی جایگاه ویژه ای دارند. در کالبد معماری اسلامی نیز مسجد جایگاه عمده ای را به خود اختصاص داده است. هدف پژوهش حاضر مقایسه هندسه دو اثر شاخص حوزه تمدن ایران و عثمانی در محدوده اقلیم گرم و خشک براساس مفاهیم دانش کهن الگویی است. مفاهیم کهن الگویی که سازنده تصاویر ذهنی نمادهای مختلف در ناخودآگاه جمعی اند؛ می توانند برای یافتن ارتباط بین هندسه دو بنا بر اساس مقایسه تطبیقی، مورد تحلیل قرار گیرند. از لحاظ تاریخی در اصفهانِ دوره صفوی، بهترین مساجد ساخته شده است که مسجد امام به عنوان یکی از مهمترین نمونه ها به حساب می آید. هم عصر با آن، در استانبول عصر دولت عثمانی، مساجد مهمی چون سلیمانیه ساخته شده است. این مقاله به لحاظ محتوا، کیفی به شمار می رود که اساس آن پژوهش تاریخیتفسیری بوده و در جمع بندی اطلاعات بدست آمده از رویکرد تحلیلی تطبیقی با کاربست کدگذاری استفاده شده است. سوال اصلی پژوهش چگونگی نسبت میان هندسه مسجد امام و مسجد سلیمانیه بر اساس مفاهیم کهن الگویی است. بدین منظور، ابتدا مهمترین مفاهیم نمادین آرکی تایپی مشخص شده، سپس بر اساس کدگذاری محوری در ریزفضاهای مساجد مورد بررسی و تحلیل قرار گرفته است. نتایج نشان می دهد انتقال یک فرم آرکی تایپی در مساجد مورد مطالعه، به دلیل شناسا بودن آن نزد مردمان عصر صفوی و عثمانی و تداوم آن به عنوان یک شکل مقدسِ از پیش پذیرفته شده، علی رغم تفاوت های ظاهری و زمینه ای الگوهای هندسیِ مساجد امام و سلیمانیه، نمایانگر وجوه اشتراک و افتراق از لحاظ کاربرد فرم هاست. تداوم انتقال یک شکل آیینی در معماری پیش از اسلام به دوره ی صفوی و عثمانی و استفاده از این ابزار در ساختار مساجد امام و سلیمانیه نشان دهنده حضور الگوهای پایدار آرکی تایپی، در الگوی هندسی مساجد بوده است.

EThe Comparative comparison of Isfahan’s Imam Mosque and Istanbul’s Suleymaniye Mosque geometry on the basis of archetype concepts

The archetype concepts have a special place in the framework structure of civic indicator works. The mosque allocated a main place to itself in the framework of Islamic architecture. The purpose of the current study is to compare the geometry of two indicated works of Iran and Ottoman civilization domain in warm and dry climate which based on the archetype knowledge concepts. The concepts of archetype that are the constructor of mental imagination of different symbols, hidden in the collective subconscious and can be analyzed in order to find the relationship between the geometry of two buildings according to comparative comparisons. From historical aspect the best mosques have been built in Isfahan during the Safavid period that Imam Mosques is one of the most important samples, at the same time in the Istanbul, Ottoman government made important mosques such as Suleymaniye Mosque. The content of this paper is qualitative, its base is historicaldescriptive survey and the analyticalcomparative approach with coding has used to collect the obtained information. The main question of research is the state of relationship between the geometry of Suleymaniye and Imam Mosques on the basis of archetype contents. For this purpose, the most important archetype symbolic concepts were identified first, then, studied and analyzed by axial coding in the mosque’s spaces. The results show that one form of archetype transmitted to the studied mosques because it was identified to Safavid and Ottoman people and its continuity as a preaccepted sacred form that despite appearance and underlying difference in Imam and Suleymaniye mosques’ geometric patterns, illustrates affinity and segregated dimensions of forms’ application. The continuity in the transmission of a ritual shape from preIslamic architecture to the Safavid and Ottoman periods and utilization of this tool in the structure of Imam and Sulaimaniye mosques, indicates the permanent presence of archetype patterns in the geometric pattern of mosques.