برنامه فضایی خانه‌های سنتی یزد در نسبت با سکونت امروزی

وجود تعداد زیادی از خانه‌های خالی در بافت قدیم یزد و پراکنش افقی بی‌رویه شهر یزد برای تامین واحدهای مسکونی، سبب شده است نوشتار حاضر از برنامه فضایی خانه‌های سنتی یزد در نسبت با سکونت امروزیپرسش کند. لذا با هدف شناخت زندگی دیروز و امروز، مطالعات کتابخانه‌ای با روش غالبِ تاریخی و توصیفیتحلیلی در پیشینه موضوع و مشاهدات مستمر میدانی تا اشباع نظری به صورت کیفی در حیطه خانه‌های سنتی و امروزی انجام شده است. مطالعات نشان می‌دهد برنامه فضایی خانه‌های سنتی مشتمل بر انواع فضاهای باز، نیم‌باز و بسته در ارتباطات عمودی از زیرزمین تا بام است که شامل فعالیت هایی همچون زندگی در جوار خانواده، کارِ خانگی یا فراخانگی و فعالیت های اجتماعی همچون میهمانداری، همسایه‌داری و ارتباط با محله است. از سوی دیگر، برنامه فضایی خانه‌های امروزیِ اغلب آپارتمانی، یک بقچه تختِ بسته به ندرت دارای فضایِ نیم‌بازِ مناسب است که در نشیمن، پذیرایی، ناهارخوری، آشپزخانه باز، اتاقهای خواب، فضاهای بهداشتی، پارکینگ و انباری روی می‌دهد. در این نوع از سکونت؛ کارِ خانگی تقریبا فراموش شده است و فضایِ بازِ مشاع لزوما سبب تحقق‌پذیری مناسبات اجتماعی و طراوت زندگی خانواده نمی‌شود. نقاط رجحانی برای دو نوع برنامه فضایی وجود دارد که از مهمترین آن ها اهمیت و اولویت فضای باز و نیم‌باز در فعالیت های متنوع خانواده و کیفیت‌های زندگی در خانه‌های سنتی و از وجه دیگر؛ ایمنی، امنیت و راحتی زندگیِ محدودِ امروز در آپارتمان هاست. اما لازم است خانه مسائل مادی و معنوی را توامان پاسخ دهد. با دیدگاه اصالتِ برنامه زندگی یک خانواده ایرانی خاصه یزدی؛ جمع بندی آنست که اولویت با انتخاب ظرفیت پاسخده خانه‌های سنتی با لحاظ نمودنِ مناسب سازی برنامه فضایی آن ها و بافت اطرافشان برای زندگی امروز است. پس از این انتخاب، لاجرم فراهم نمودنِ مازاد دانه‌های مورد نیاز در بخش‌های جدید شهر قابل بررسی خواهد بود. تحقق به روز نمودن خانه‌های سنتی؛ مطالعات کاربردی دقیقی در ارتباط با حفظ بقچه‌بندی فضاهای باز، نیم باز و بسته در انعطاف‌پذیری و تطبیق‌پذیری آن ها با زندگی امروز طلب می‌کند که نیازمند احیای فرهنگ حالایی‌کردنِ (روزآمد نمودن) خانه‌ها در نزد مردم یزد است.

Space programs of traditional houses in Yazd in relation to contemporary dwelling

There are many empty traditional homes in historic districts of Yazd while; the horizontal size of Yazd city is going to be bigger than past to provide new houses to people. So the question of research is to know about if existing old houses space programs have adaptability to be reused as contemporary habitations. In other word, would old houses be reused in these days? To evaluate this goal; the article tries to know about intersections and differences between those two kinds of residence space program. The research method which is descriptiveanalytical divided in to two ways: deep observations and library survey. Also, the author as one of the dwellers of Yazd city during more than 15 years, in both ancient and new districts of Yazd, did her analytical descriptions. The study shows that space program of traditional homes contains three parts: open spaces, closed spaces and halfopen spaces while new dwelling in Yazd, has just limited to closed spaces and personal open spaces and halfopen ones have been deleted to some extent. Also, in traditional houses, there are spaces to do house working but new ones forgot doing work at homes. In addition, old houses had relation to neighbors but new kinds don’t good relationship to neighbors. There are some strong points to traditional homes which are: quality in personal open spaces(yards) to gather family and they have affordance to do several activities in them. Instead, in flats, there are some strong points: stable structures, good security, suitable car access and coherent closed spaces. To avoid of gentrification, and to reach to sustainable rehabilitation of Yazd, and through knowing about two kinds of space program of houses in Yazd, and notice to have a culture of renovating homes to reuse as homes in past Yazd culture, it seems there is affordance in space program of traditional homes to accept and adapt to new life. But some conditions must be changed to do so which some of them are in micro decision and some of them are in macro scale. Some goal group are suggested to dwell in adapted traditional homes: young couples, university students who needs dormitory, province bosses, professors, noble and ancient families of Yazd who needs weekend homes to gather, foreign or Iranian tourists who needs hustles, … Reach to the aim, has two aspects: one of them needs people motivation and the other one needs motivation of decision makers in macro scale. Each of them must do their best in parallel way so that conditions could be better during the time.