مطالعۀ تاثیرات قنات بر ساختار کالبدی بافت محمدیۀ نایین

شهرها و سکونتگاه های فلات ایران در پیوند و وابستگی عمیق و متقابل با منابع تامین آب و نظام‌های حاکم بر آن‌ها شکل‌گرفته، پایدار شده و توسعه‌یافته‌اند. یکی از نمونه های بارز پیوند همه‌جانبه سکونتگاه و قنات در حاشیه کویر مرکزی ایران و در محمدیه شکل‌گرفته است. نظامی که بر پایۀ استحصال و هدایت آب‌های زیرزمینی توسط فن‌آوری قنات به وجود آمده و امروزه نیز با تغییراتی پابرجا مانده است. در محمدیه دو گونه قنات دیده می شود یکی قنات مزروعی که بلافاصله از مظهر وارد زمین‌های کشاورزی می شود (قنات حَنفَش) و دیگری قنات شهری مزروعی که بعد از مظهر وارد بافت مسکونی شده و مسیر تقسیم و بخشایش آن شامل بعضی کاربری‌های خصوصی و عمومی می گردد. سپس قنات بعد از استفاده در بافت برای آبیاری وارد باغات و کشتخوان محمدیه می شود. هدف از پژوهش، تحلیل نقش و تاثیرات قنات بر مولّفه های ساختار کالبدی بافت محمدیه و همچنین بررسی تاثیر قنات در تغییرات ساختاریِ عناصر دسترسی به آب در مقیاس بناهای عمومی و خصوصی است. برای این منظور، از روش تحقیق توصیفی تحلیلی بهره گرفته‌شده است و جمع‌آوری اطلاعات از طریق مطالعات کتابخانه ای، میدانی و مصاحبۀ شفاهی است. یافته های پژوهش حاکی از نمود تاثیرات قنات بر ساختار کالبدی محمدیه درمولّفه هایی از قبیل مکان یابی و انتخاب محل استقرار (در ارتباط با توپوگرافی و بستر طبیعی)،کلیت بافت (ارگانیک و کاملاً فشرده)، شکل‌گیری شریان‌های ارتباطی و شبکۀ معابر (تبعیت شبکه معابر از مسیر قنات و الگوی  شکل گیری تدریجیِ ارگانیک) و شکل‌گیری فضاهای عمومی و واحدهای مسکونی است. به‌منظور استفاده از آب در مقیاس بناهای معماری، قنات محمدیه شامل شبکۀ تقسیم سازمان‌یافته‌ای است که در پیوند با نیازهای سکونتگاه شکل‌گرفته است و دربرگیرندۀ عناصر و فضاهای عمومی و خصوصی از قبیل خانه های مسکونی، گرمابه، مرکز محله، مسجد، گذرها و غسّال خانه می گردد. در هر یک از این بناها تاثیر قنات بر تفاوت‌های ساختاری عناصر دسترسی به آب، در قالب طراحی جوی (زیرزمینی و روزمینی)، حوض (روباز و سرپوشیده) و «کِه» (پایاب) قابل‌بیان است.

The Impact of Qanat In Physical FormCase Study: Mohammadiyeh Village, Nain, Iran

Cities and settlements in the Iranian Plateau are developed in deep relationship with and dependence on water sources and systems governing them. A clear manifestation of this allinclusive link between the settlement and the water production and distribution system can be found in Mohammadiyeh, in central Iranian deserts. The system that was developed based on groundwater recovery and its transportation by Qanat still remains today with little change. There are multiple aspects to this system with respect to the community and the life of inhabitants. This water system has remained for centuries and is systematically developed.  Considering that the water network of Mohammadiyeh Qanat is one of the few surviving samples in Iran, and due to climate change and the rising water crisis in this dry area of Iranian plateau, and with attention to the historic and influential role of water networks in formation of settlements, the historical study of the water networks in the Iranian Plateau areas gives a significant document for recognizing of various aspects and capacities between the settlement and Qanat. The purpose of this research is analyzing of Qanat role and its effects on the components of the physical structure of Mohammadiyeh fabric and also the study of Qanat’s effects on the structural differences of water access elements in comparison with public and private buildings. For this purpose, descriptiveanalytic research method has been used and the data has collected through library studies, field studies and oral interviews. The findings of the research indicate that the Qanat effects on physical structure of Mohammadiyeh city in some components such as finding and choosing the establishment place (in relation to topography and the natural bed), the totality of the fabric (organic and full compressed), the formation of the communication arteries and the network of passages (adherence of transit network from the Qanat route and the gradual organic pattern of the fabric) and the organization of public spaces and residential units.