مبانی ایجاد استرس از دیدگاه اسلام

مقدمه: مدل ها و پژوهش هایی که تاکنون در حوزه استرس و بررسی مبانی آن ارائه شده است بیشتر به بررسی مبانی فیزیولوژیکی و روانشناختی استرس پرداخته اند. لذا پژوهش حاضر با هدف بررسی مبانی استرس و تنیدگی از دیدگاه قرآن کریم و احادیث انجام شد. مواد و روش ها: روش پژوهش براساس چارچوب حاکم، از نوع روش کیفی است که از روش تحلیل محتوای عرفی آیات قرآن و احادیث استفاده شده است. منابع تحلیل در این پژوهش قرآن کریم، میزان الحکمه، اصول کافی و تفسیر موضوعی قرآن کریم اثر جوادی آملی بود. سپس کلید واژه های معادل استرس به زبان عربی در منابع اسلامی (شامل اّنذّر، اّلیم، کّبّد، نضطّر، الباساء، الْمِحَنِ، خشی، معصیه، حزن، ضّنکا، الضُر، ضراء، الاسَفُ، اَلْحُزْنُ، مَغْموُمٌ، مشّفِق)، مشخص شدند. در مرحله بعد، از طریق کدگذاری باز هریک از واحدهای تحلیل، اطلاعات وارد برگه های کدگذاری شدند، و از طریق مصاحبه و تهیه پنل مشخص براساس مقوله های استخراج شده از منابع ، به 20 نفر از متخصصان و روانشناسان آشنا به منابع دینی مراجعه شد، و از آنها در زمینه طبقه بندی عبارت ها در مقوله های مشخص و همچنین اولویت بندی مقوله ها، نظر خواسته شد. سپس برای دستیابی به پایایی بین کدگذاران پس از تعریف روشنی از مقوله ها و آموزش 3 نفر از متخصصان برای کدگذاری مقوله ها، میزان توافق (پایایی) بین کدگذاران 76 درصد برآورد شد. یافته ها: نتایج نشان داد که شاخص هایی چون رنج و سختی؛ نفاق؛ عدم اطاعت و سرپیچی از دستورات خداوند؛ ظلم و ستم؛ سستی ایمان و اراده؛ غافل شدن از روز قیامت؛ شرک به خدا و کفر ورزیدن؛ پایمال کردن حقوق دیگران؛ بلا و گرفتاری به عنوان وسیله آزمایش و امتحان الهی؛ ترس و حب نسبت به خدا؛ مقام و منزلت بالا و عمل به عهد خدا؛ ترس از گناه؛ عدم تبعیت از امام زمان (عج)؛ حسابرسی و رسیدگی به اعمال؛ به فکر آخرت بودن؛ دیدگاه و نگرش فرد نسبت به مسائل و امور دنیوی؛ وفور نعمت؛ پیروی از هوا و هوس و لذات نفسانی و رباخواری به عنوان مبانی استرس در قرآن و احادیث بیان شده است. نتیجه گیری: شناخت مبانی استرس از دیدگاه منابع دینی می تواند مبنایی برای شناخت و تدوین مدل بومی مدیریت استرس و راه های مقابله با استرس ارائه نماید.