دراسة التغریب الهیکلی فی نهج‌البلاغة «تقدیم الخبر على المبتدا مثالًا»

آشنایی‌زدایی از جمله دستاورد‌های مکتب شکل‌گرایی و فرمالیسم روس است و تمامی شگرد‌ها و فنونی را شامل می‌شود که نویسنده با بهره‌گیری آگاهانه از آن‌ها، سعی می‌کند تا با هنجارگریزی و تغییر در ساختار متن وغریبه کردن نُرم‌های عادی زبان و مفاهیم آشنا و افزودن بر دشواری آن، کلام را از شیوۀ معمول ومتعارف خارج نماید و مفاهیم موردنظر خویش را با زبانی ناآشنا ارائه دهد تا با انحراف از زبان معیار و ایجاد چالش برای مخاطب در دریافت معنای متن وبه تعویق انداختن لحظه ادراک، کلام را برجسته نماید و بدین‌سان سبب کام‌جویی ادبی و تعمّق و تاملِ بیشتر وی گردد. نهج‌البلاغه از جمله شاهکارهای مهم و تاثیرگذاری است که ساختارهای گوناگون و سازوکارهای ادبیِ بسیار افسونگر و جذّاب دارد ودر هر زمان می‌توان از زاویه‌ای متفاوت به آن نگریست. از جمله دلایل شگفت‌انگیز بودن این اثر جاویدان آن است که امیر مومنان با بهره‌گیری از زبان ادبی و با تصرّف در ترکیب و ساختار جملات آن، دست به آشنایی‌زدایی زده است؛ به همین جهت تحلیل و بررسی این اثر گران‌سنگ بر این مبنا بسی حائز اهمیت است و می‌تواند زوایای نهفتۀ هنری و برجستگی‌های آن را در معرض دید مخاطب قرار دهد. پژوهش حاضر با روش توصیفی تحلیلی و با الهام از مولفه‌های آشنایی‌زدایی ساختاری بر اساس نظریات اندیشمندان نحویِ مکاتب بصره و کوفه به واکاوی پدیدۀ آشنایی‌زداییِ «تقدیم خبر بر مبتدا» در نهج‌البلاغه پرداخته است. برآیند پژوهش نشان می‌دهد که امام (ع) در حوزۀ ساختاری با استفاده از شگرد‌های زیبایی‌آفرینی چون؛ تقدیم خبر بر مبتدا، بافت روایی خطبه‌ها و نامه‌ها را فراتر از متون عادی قرار داده و مفاهیم موردنظر را به زیباترین صورت ممکن به تصویر کشیده واین امر موجبات افزایش تاثیرگذاری در ذهن مخاطب را هرچه بیشتر فراهم کرده است. درواقع امام علی (ع) با نادیده گرفتنِ مولفه‌‌های شناخته‌شدۀ نحوی و تغییر در ساختار و چیدمان جمله، سبب آشنایی‌زدایی و به‌تبع آن برجسته‌سازی کلام خویش شده و توان القای مفاهیم به مخاطب را به اوج رسانده است. به‌کارگیری گستردۀ اسلوب آشنایی‌زداییِ «تقدیم خبر بر مبتدا»، علاوه بر تغییرِ حال و هوای سخن و زدودنِ خستگی از شنونده، سبب شده است تا از یکنواختی گفتار کاسته شود و با برجسته‌سازی کلام به روش فوق‌الذکر، فراز و فرود احساسیِ صاحب سخن تجسّم بیشتری یابد و بر پویایی و نفوذ آن افزوده شود.