ارزیابی تنژگی بذر زنبق فردوسی (iris ferdowsii)، گونه‌‌ا‌‌‌‌ی جدید، در معرض خطر انقراض و بومی ایران

از اصول بنیادین در حفظ و نگهداری گونه‌‌های وحشی به عنوان منبع ژنتیکی، انتخاب مطلوب‌‌ترین روش افزایش آن‌‌ها است. بررسی چگونگی تنژگی بذرهای گیاهان وحشی، گامی ضروری در روند اهلی‌‌سازی آنان است. با تاسف، گیاه زنبق فردوسی، بر اساس معیارها و گروه‌‌بندی‌‌های لیست قرمز اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت، با توجه به توزیع جغرافیایی، جمعیت‌‌های گیاهی جدا و کاهش رویشگاه‌‌های مناسب رشد، در خطر انقراض است. از مراحل حساس و بحرانی چرخه رشد گیاهان، تنژگی بذر می‌‌باشد؛ که به طور قابل توجهی در کنترل جمعیت گیاهی موثر است. برای بررسی شاخص‌‌های تنژگی بذر گیاه زنبق فردوسی، آزمایشی در قالب طرح کاملا تصادفی با سه تکرار انجام گرفت. تیمارهای آزمایش شامل سولفوریک اسید %98 به مدت 5، 10 و 15 دقیقه، سدیم هیدروکسید 10، 15 و 20 مولار به مدت 10 دقیقه، حذف پوسته بذر، حذف میکروپیل و شاهد بود. در هر تکرار تعداد 25 عدد بذر قرار داده شد. پس از تیمارهای آزمایش، بذور به مدت یک ماه در شرایط دمایی 1±25 درجه سلسیوس و پس از آن به مدت سه ماه در دمای 1±6 درجه سلسیوس قرار داده شدند. نتایج آزمایش نشان داد که درصد تنژگی بذر در تیمار حذف میکروپیل 75% در مقایسه با تیمار شاهد افزایش یافت. افزون بر این، بیشترین سرعت تنژگی و میانگین تنژگی روزانه نیز در این تیمار مشاهده شد. همچنین از میان سایر تیمارهای مورد بررسی، تیمارهای استفاده از سدیم هیدروکسید در غلظت 20 مولار به مدت 10 دقیقه و حذف پوسته بذر، درصد تنژگی بذر را به ترتیب از صفر به 31.00 و 32.66% افزایش داد. به طور کلی، می‌‌توان بیان کرد که بهترین تیمار تنژگی بذر زنبق فردوسی، حذف میکروپیل بذر می‌‌باشد. وجود خفتگی مکانیکی و فیزیکی و خفتگی شیمیایی ناشی از وجود مواد بازدارنده رشد در دورن‌‌بر از عوامل جلوگیری‌‌کننده از تنژگی بذر زنبق می‌‌باشد. در نتیجه حذف درون‌‌بر بدون هیچ‌‌گونه آسیب دیدگی به رویان بذر، تسریع تنژگی بذر را در پی‌‌ خواهد داشت.

evaluation of the characteristics of iris ferdowsii seed germination, a new species, in danger of extinction and native to iran

selection of the most appropriate method of propagation is one of the basic principles in the preservation of wild plants as a genetic source. investigation of the germination behavior of wild species is an important and necessary step in their domestication process. unfortunately, iris ferdowsii is in danger of extinction according to the criteria and classification of the red list of the international union for conservation of nature (iucn), due to geographical distribution, separated plant populations, and reduced suitable habitats. seed germination is one of the critical stages of the growth cycle of plants considerably affecting their population. in order to evaluate the seed germination indices of iris ferdowsii, an experiment was conducted in a completely randomized design with three replications. experimental treatments included control and 98% sulfuric acid for 5-, 10-, and 15-minutes treatment, 10 m, 15 m, and 20 m sodium hydroxide for 10 minutes, seed coat removal, and micropyle removal. in each replication, 25 seeds were used. after applying the experimental treatments, the seeds were placed at 25±1 °c for one month and then at 6±1 °c for three months. the results showed that the percentage of seed germination in the micropyle removal treatment was increased by 75% compared to the control treatment. in addition, the highest germination rate and the highest daily mean germination were observed in this treatment. also, using of sodium hydroxide (20 m) for 10 minutes, and seed coat removal treatment, increased the seed germination percentage from zero to 31.00% and 32.66%, respectively. in general, the best treatment for seed germination in iris ferdowsii is the removal of seed micropyle. the mechanical dormancy and chemical dormancy due to the presence of growth inhibitors in the endosperm prevent the germination of iris seeds. as a result, removal of the endosperm without any damage to the seed embryo will accelerate seed germination.