تحلیل فضایی تغییرات مسافران حمل‌ونقل عمومی (اتوبوس‌‌‌های درون‏شهری) در دوران پاندمی‏کرونا در شهر مشهد

حمل‏ونقل ‏عمومی‏ از محور‌‌های مهم متاثر از پاندمی ‏کرونا است. بر این ‏اساس مطالعۀ حاضر به دنبال آن است تا تحلیلی جامع از تغییرات مسافران اتوبوس‌‌‌های شهری در دوران‏ کرونا در شهر مشهد ارائه کند و نشان دهد که بالاترین شدت تغییرات در کجاست، چگونه است و چه عواملی در ارتباط با آن قابل شناسایی است. روش مطالعه توصیفی-تحلیلی، متغیر‌‌های تحقیق شامل 22 متغیر از ویژگی‌‌‌های‏ اجتماعی (8متغیر)، اقتصادی (10متغیر) و کالبدی (4متغیر) و مقیاس مطالعه نیز شامل 3600 ایستگاه اتوبوس‏ درون‏شهری‏ در 1200حوزۀ آماری شهر مشهد است. بازۀ زمانی شامل داده‌‌‌های سازمان  اتوبوس‌رانی در قبل‏ از کرونا (زمستان1397 تا زمستان1398) و بعد از کرونا (اسفند1398تا شهریور1400) است. تکنیک‌‌‌های مورد‌استفاده شامل 1)روش‌‌های آمار کلاسیک همچون تی‏زوجی، همبستگی و رگرسیون و 2)روش‌‌های تحلیل فضایی نظیردرونیابی و خودهمبستگی فضایی دو طرفه موراناست. نتایج، حاکی از تفاوتِ معنادار در تغییراتِ تعدادِ مسافران در پهنۀ فضایی شهر مشهد است. به‌گونه‌ای که در16.5% از ایستگاه‌‌ها (602ایستگاه)، تعداد مسافران پس از کرونا با افزایش معنادار و در83.5% با کاهش همراه بوده‌است. ارزیابی متغیر‌ها حاکی از ارتباط معکوس تغییرات تعداد مسافران ایستگاه‌ها با متغیر‌‌های سطح ‏تحصیلات ‏بالا و تعداد سالمندان (درویژگی‌‌های اجتماعی)، مالکیت مسکن، میانگین درآمد، مالکیت خودرو و شاغلین زن (در ویژگی‌‌های اقتصادی) و ارتباط مستقیم با متغیر‌‌های اقلیت‌‌‌های مذهبی و سطح تحصیلات پایین (در ویژگی‌‌های اجتماعی)، جمعیت زیر خط‏فقر، تعداد کارگران ساده، تعداد شاغلین مرد و مالکیت استیجاری مسکن (در ویژگی‌‌های اقتصادی) و فاصله تا محور فعالیت، دسترسی به مراکز درمانی و فاصله به محدوده‌های پیرامونی شهر (در ویژگی‌‌های کالبدی) دارد. از سوی دیگر نتایج نشان داد که از نظر شمولیت، متغیر‌‌های اجتماعی و از نظر شدت، متغیر‌‌های اقتصادی بیشترین ارتباط را با تغییرات تعداد مسافران پس از کرونا دارند.

spatial analysis of changes in public transport passengers (city buses) during the corona pandemic in mashhad

the present study seeks to provide a comprehensive analysis of the changes in the passengers of the city buses during the corona pandemic in mashhad. the study method is descriptive-analytical, the research variables include 21 variables of social, economic characteristics and physical characteristics, and the study scale includes 3600 bus stations in 1200 statistical areas of mashhad. the time period includes the data of the bus organization before the corona outbreak (winter 2019 to winter 2020) and after it (march 2020 to september 2021). the techniques used include 1) classical statistical methods, such as paired t, correlation, and regression, as well as 2) spatial analysis methods, such as interpolation and moran two-way spatial autocorrelation. the results indicate a significant difference in the number of the passengers in mashhad. in 16.5% of the stations (602), the number of the passengers has increased significantly after the corona and in 83.5% stations, it has decreased. also, an inverse relationship was observed between the changes in the number of the station passengers with the variables of higher education, the number of elderly, housing ownership, average income, car ownership and female employees. moreover, a direct relationship was observed with religious minority, low level of education, population below the poverty line, number of simple workers, number of male employees, rental ownership of housing, distance to the center of activity, access to medical centers, and distance from the informal settlement. the results showed that social variables in inclusion, and economic variables in severity were most related to the changes in the number of the passengers after the corona