تحلیل پراکنده‌رویی شهری با استفاده از فن تحلیل عاملی موردپژوهی: نواحی شهر قزوین

از زمان انقلاب صنعتی به این سو با افزایش کیفیت زندگی در شهرها، مردم بسیاری از روستاها مهاجرت کرده و به شهرها پیوسته‌اند. این هجوم جمعیت به شهرها اثرات فراوانی بر زندگی شهری داشته است. یکی از این اثرات پراکنده‌رویی شهری است که به طور کلی به گسترش افقی و چندپاره شهرها ناشی از تمایل شهروندان برای خروج از ناحیه مرکزی شهر و اسکان در حومه اطلاق می‌شود. مقاله حاضر به تحلیل پدیده پراکنده‌رویی در نواحی شهر قزوین می‌پردازد. در این راه ابتدا مبانی نظری مرتبط با این پدیده در سه دسته «تعاریف پراکنده‌رویی»، «دلایل وقوع پراکنده‌رویی» و «نتایج و مظاهر پراکنده‌رویی» ارائه می‌شوند. سپس با مرور متون نظری ، شاخص‌های مختلف برای سنجش این پدیده معرفی شده و 13 شاخص منتخب استخراج می‌گردند. سپس داده‌های مرتبط با هر یک از شاخص‌ها با استفاده از سرشماری سال 1390 و سیستم اطلاعات جغرافیایی (gis) استخراج می‌شوند. سپس با استفاده از تحلیل عاملیِ داده‌ها به کمک نرم‌افزار spss، شاخص‌ها در ذیل چهار عامل (تراکم، پیکربندی، کاربری، دسترسی) قرار گرفتند که در تناسب کامل با مبانی نظری است. هر یک از این عوامل به ترتیب 27.8، 21.6،  11.3 و  9.5   درصد از واریانس پدیده پراکنده‌رویی را تبیین می‌کنند. بر این اساس مشخص می‌شود که «شاخص شکل» و «بعد فرکتال» به عنوان شاخص‌های جدید معرفی‌شده برای سنجش پراکنده‌رویی، به میزان بالایی بر پراکنده‌رویی اثرگذار هستند. نتایج همچنین نشان می‌دهند که نواحی 4 5، 7، 11 و 12 دارای بیشترین پراکنده‌رویی و نواحی 17، 28، 38 و 39 دارای کمترین پراکنده‌رویی هستند.