بررسی بافت‌های ناکارآمد شهری از منظر میزان خطرپذیری بحران؛ نمونه موردی شهر تهران

مقدمه: خطرپذیری بحران‌ها در شهرهایی از جهان که در معرض مخاطرات هستند، به شدت در حال افزایش است. در درون شهرها نیز به‌ویژه شهرهای کشورهای با درآمد پایین و متوسط، برخی فضاهای شهری به گونه‌ای ساخته شده‌اند که خطرپذیری‌ها را به ‌صورتی ناعادلانه توزیع می‌کنند. در شهر تهران وجود مخاطرات تهدید کننده‌ای از جمله زلزله، سیل، آتش‌سوزی و بسیاری از چالش‌های محیطی در کنار وسعت بالای بافت‌های ناکارآمد موجب شده این شهر شرایط ویژه‌ای از نظر مدیریت خطرپذیری بحران داشته باشد. این پژوهش با بهره‌گیری از رویکرد یکپارچه‌سازی سیاست‌های مدیریت بحران و ارتقای بافت‌های ناکارآمد شهری به دنبال پهنه‌بندی این بافت‌ها در شهر تهران به لحاظ آسیب‌پذیری در برابر مخاطرات مختلف و ارائه راهکارهایی به منظور کنترل و کاهش خسارات ناشی از مخاطرات با تاکید بر سیاست‌گذاری، برنامه‌ریزی و پیشگیری می‌باشد.داده و روش: این پژوهش از نظر نوع، توسعه ای کاربردی است و الگوی کلی آن توصیفی– تحلیلی و مبتنی بر روش ارزیابی می‌باشد که در طی آن مدل‌سازی، ساخت شاخص ترکیبی و تلفیق و روی هم‌گذاری لایه‌ها و داده‌های اطلاعاتی بر اساس فرایند تحلیل سلسله مراتبی برای تعیین وزن نهایی واحدهای مکانی و پهنه‌بندی آسیب‌پذیری بافت‌های ناکارآمد شهر تهران انجام شده است. داده‌ها و لایه‌های مربوط به شاخص‌ها نیز از منابع و داده‌های ثانویه مختلفی استخراج شده است. امتیاز‌دهی به‌ شاخص‌ها و زیر شاخص‌ها بر اساس پرسش‌نامه خبرگان بوده و محاسبات در نرم افزار arc gis  صورت گرفته است.یافته‌ها: در شهر تهران همپوشانی زیادی بین محدوده‌ بافت‌های ناکارآمد شهری و سطح بالاتر فقر شهری ‌و پتانسیل وقوع انواع مخاطرات وجود دارد. در این زمینه، بافت‌های ناکارآمد نیمه جنوبی شهر تهران به ویژه در مناطق 15، 18 و 20 در درجه نخست و مناطق 16، 17 و 19 در درجه دوم دارای بیشترین پتانسیل خطرپذیری هستند.نتیجه‌گیری: در محدوده‌هایی از شهر تهران واقعیت‌های مدیریت بحران بسیار پیچیده‌تر از برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌های موجود است و نظام مدیریت بحران در بافت‌های ناکارآمد نیازمند ساز و کار متفاوتی در مقایسه با سایر نقاط شهر است. بنابراین در این محدوده‌ها به‌منظور کاهش ریسک مخاطرات لازم است توجه ویژهای به مسئله کاهش فقر شهری و آسیب پذیری و به طور کلی یکپارچه‌سازی سیاست‌ها و اقدامات مدیریت خطرپذیری بحران و برنامه‌های شهرسازی و توسعه اجتماعی و اقتصادی داشت.

Evaluation of Underutilised Fabrics from the Perspective of Disaster Risk; Case Study of Tehran city

Introduction: Disaster risk is increasing sharply in cities around the world that are at hazards. Within cities, especially cities in low and middle-income countries, some urban spaces are constructed to distribute risks unfairly. For example, in Tehran, the existence of threatening hazards such as earthquakes, floods, fires and many environmental challenges along with a large area of unstable fabrics has caused this city to have special conditions in terms of disaster risk management.This study utilizes the approach of integrating disaster management policies and promotion of underutilised fabrics following the zoning of these fabrics in Tehran in terms of vulnerability to various hazards and provides solutions to control and reduce the damage caused by hazards with emphasis on policy-making, planning and prevention.Data and Method: This research is applied-developmental in terms of type and its general model is descriptive-analytical and based on the evaluation method, during which the modeling, construction of a composite index and integration and superimposition of information layers and data based on the analytic hierarchy process to determine the final weight of spatial units and zoning of vulnerability of underutilised Fabrics in Tehran has been done. Indicator data and layers are also extracted from sources and various secondary data. Scoring of indices and sub-indices is based on experts’ questionnaire and calculations were done in ARC GIS software.Results: In Tehran, there is a large overlap between the range of underutilised urban fabrics and higher levels of urban poverty, population concentration, and the potential for a variety of hazards. In this regard, underutilised fabrics of the southern half of Tehran, especially in regions 15, 18 and 20 in the first degree and regions 16, 17 and 19 in the second degree have the greatest potential for risk.Conclusion: In some areas of Tehran, the realities of disaster management are much more complex than existing plans and policies. The disaster management system in underutilised fabrics requires a different mechanism compared to other parts of the city. Therefore, in order to reduce the risk in these areas, it is necessary to pay special attention to the issue of reducing urban poverty and vulnerability, and in general integrating policies and measures of disaster risk management and urban planning and social and economic development programs.