تعیین شاخص‌های آب مجازی و ردپای اکولوژیک آب چغندرقند(مطالعه موردی: شهرستان تربت‌حیدریه)

بحرانی بودن وضعیت منابع آبی مناطق خشک و نیمه‌خشک ایران ازجمله استان خراسان‌رضوی، روند توسعه پایدار این مناطق را با چالش جدی مواجه نموده است. اتکای بیش از اندازه کشاورزی این مناطق به منابع آب زیرزمینی، لزوم توجه به مسائل مدیریت بهینه منابع آب و برنامه‌ریزی دقیق و اصلاح الگوی مصرف آب به منظور افزایش بهره‌وری آب آبیاری را دوچندان نموده است. در این تحقیق با هدف تعیین شاخص آب مجازی چغندرقند از آمار و اطلاعات طولانی‌مدت اقلیمی، سطح زیر کشت و میزان تولید محصول چغندرقند، میزان تخصیص منابع آب، آمار صادرات و واردات چغندرقند و روش‌های آبیاری مورد استفاده و راندمان‌های آبیاری منطقه شهرستان تربت‌حیدریه طی دوره زمانی سال‌های 1398-1390 استفاده گردید. نتایج نشان داد میزان آب مجازی چغندرقند در حالت عادی 1.2 مترمکعب بر کیلوگرم و با احتساب راندمان 35 درصد، 3.4 مترمکعب بر کیلوگرم بوده و بطور پیوسته بر میزان کل آب مجازی ناشی از صادرات طی سال‌های مورد مطالعه افزوده می‌شود. نرخ افزایش سالانه آب مجازی طی دوره 1398-1390 برابر با 44/ 135692 مترمکعب بدست آمد. طی این دوره 8 ساله، حجم کل آب استفاده شده برای تولید چغندرقند در داخل و خارج منطقه همواره در حال افزایش بوده و ردپای اکولوژیک آب داخلی بیشتر از ردپای اکولوژیک آب خارجی محاسبه گردید. نرخ رشدهای سالانه رد پای اکولوژیک آب داخلی، خارجی و کل طی این دوره 8 ساله به‌ترتیب برابر با 25/172938، 38/149885 و 5/322823 مترمکعب بدست آمد. ردپای آب سبز در تولید چغندرقند 265 میلیون متر مکعب در سال یعنی حدود 0.14 کل ردپای آب محاسبه شده می‌باشد. پایین بودن ردپای آب سبز این منطقه نشان‌دهنده نقش کمتر نزولات جوی در تولید و وابستگی شدید تولید به منابع آبی زیرزمینی می‌باشد. ردپای آب سفید در تولید چغندرقند منطقه مورد مطالعه، 950 میلیون مترمکعب در سال معادل 52 درصد کل ردپای آب بدست آمد، این آمار بالا نشان‌دهنده زیاد بودن میزان تلفات آبی و پایین بودن راندمان آبیاری در سیستم‌های آبیاری منطقه تربت‌حیدریه می‌باشد. همچنین سهم بالاتر ردپای آبی نسبت به ردپای سبز نشان دهنده بهرهمندی کمتر از منبع باران و بالا بودن سهم تبخیر و تعرق می‌باشد. ﯿﺠﻪ ﮐﻠﯽ اﯾﻦ ﺗﺤﻘﯿﻖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﮐﺎﻫﺶ ﺳﻄﺢ زﯾﺮﮐﺸﺖ ﭼﻐﻨﺪرﻗﻨﺪ ﺑﻬﺎره و ﺗﻐﯿﯿﺮ اﻟﮕﻮی ﮐﺸﺖ از ﺑﻬﺎره ﺑﻪ ﭘﺎﯾﯿﺰه و ﮐﺎرﺑﺮد ﺳﯿﺴﺘﻢﻫﺎی آﺑﯿﺎری ﺑﺎ راﻧﺪﻣﺎن ﺑﺎﻟﺎﺗﺮ در ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﺗﺮﺑﺖﺣﯿﺪرﯾﻪ ﻣﯽﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺄﺛﯿﺮ ﺑﺴﺰاﯾﯽ در اﻓﺰاﯾﺶ ﺑﻬﺮهوری آب داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ.

Determination of virtual water indices and ecological footprint of sugar beet water in villages of Torbat Heydarieh city

Water crisis worldwide and nationwide is serious and critical; therefore, water management in urban, agricultural and industrial areas is regarded as an update issue; however, due to maximum use of water in agriculture, management of irrigation water used for agricultural products has become more important requiring programming and altering irrigation water consumption pattern to enhance the efficiency of irrigation water. Accordingly, in this study the indicator of virtual water of sugar beet is measured in Torbat Heydariyeh. The data and statistics were gathered from agricultural Jihad organization, meteorological organization, and ministry of energy during 2011 to 2019. The model used is ecological water footprint index and other related indicators.The results showed that the amount of virtual sugar beet in normal state was 1.2 m3 / kg and with 35% efficiency was 3.4 m3 / kg. The total amount of virtual water from sugar beet exports from Khorasan Razavi province has been increasing over the years. The green water footprint in sugar beet production is 265 million cubic meters per year, which is about 0.14 of the total water footprint calculated. Also, white water footprint in sugar beet production is 950 million cubic meters per year, which is about 52% of the total estimated water footprint, which is due to the low efficiency of irrigation systems in the region. The higher share of blue footprint than green footprint indicates that there is less rain benefit and greater evapotranspiration. Therefore, using irrigation systems with higher efficiency and reducing sugar beet spring sowing area is recommended in Torbat Heydarieh city.