بررسی چند معنایی فعل «بستن» بر اساس طرحواره های تصویری

پژوهش حاضر کوششی است برای تحلیل چند معنایی فعل «بستن» با بهره‏گیری از ابزار نظری مطرح در معنی ‏شناسی شناختی. معانی فعل «بستن» به روش کتابخانه‏ای از فرهنگ‏های سخن، دهخدا، فرهنگ فارسی صدری افشار، فرهنگ فارسی گفتاری و البته، فرهنگ ریشه‏شناختی زبان فارسی گردآوری و با هم مقایسه شد. در پژوهش حاضر، از روش تحلیل کیفی برای توصیف معانی و تعیین چگونگی ارتباط معانی یادشده استفاده شده است. به ‌این ‌منظور، ابزار نظریِ طرحواره‏های تصویری در چارچوب معنی‏شناسی شناختی و به ‌طور خاص، مدل پیشنهادی جانسون و شرح و بسط آن از سوی ایوانز و گرین و ایوانز به کار گرفته شده است. تحلیل معانی طرحواره‏ای فعل «بستن» نشان می‏دهد که از میان 24 معنی، 11 مورد طرحواره‌ نیرو داریم که به‌طور خاص ایجاد مانع با ماهیتی فیزیکی یا انتزاعی را نشان می‏دهند و 18 مورد طرحواره‌ پیوند با ماهیت فیزیکی یا انتزاعیدر تحقق معنایی فعل «بستن» داریم. در یک مورد نیز، افزون‌بر طرحواره‌ پیوند، امکان قائل‌شدن به طرحواره‌ انشعاب وجود داشت. این در حالی است که ملاحظات ریشه‏شناختی نشان می‏دهند فعل «بستن» از یک ریشۀ واحد مشتق شده و به‌صورت کنونی خود درآمده است و آن، band در فارسی باستان و اوستایی و bandh در سنسکریت بوده است. این امر وجود طرحواره‏های متفاوت غیرمرتبط را مجاز نمی‏دارد. علت آن است که باتوجه‌به زمینه‏سازی طرحواره‏های تصویری برای تشکیل معانی به‌دلیل ماهیت پیش ‏مفهومی آنها، در صورت نبود ارتباط بین عناصر پیش‏مفهومی، ارتباط میان معانی از دست می‏رود. در پژوهش حاضر استدلال می‏شود که طرحواره‏های متداعی با معانی، ارتباط میان معانی فعل «بستن» را چگونه نشان می‏دهند.

studying the polysemy of “bastan” on the basis of image schemas

the present study aims to analyze the verb “bastan” (to close) using cognitive semantics. the meanings of “bastan” have been collected using library method, extracted from dictionaries including sokhan, dehkhoda, sadri afshar’s persian dictionary, persian spoken variety, and the etymological dictionary of the persian language. this data was used for comparative analysis. in this research, a qualitative research method has been used to describe the meanings and to determine if there is a relationship among them using the image schema theory in cognitive semantics, specifically the models proposed by evans and greene, evans and evans. the analysis of the schematic meanings of the verb “bastan” showed that out of 26 meanings, 11 are force schemas, indicating an obstacle of a physical or abstract nature, and 18 are link(age) schemas, either physical or abstract. in one case, in addition to the mentioned schema, a splitting schema was considered. etymological considerations show that the verb “bastan” originates from a single root in its current form: -band in ancient persian, bandh (badhnāti) in sanskrit, and -band in avesta. this matter does not allow the existence of two different unrelated schema, because the connection between meanings will be lost. this research argues that associative schemas show the relationship between the various meanings of the polysemic verb “bastan”.keywords: cognitive semantics, image schema, schema transformation, polysemy, semantic relation.