جنبه‌هایی از دستور گفتمانی‌نقشی؛ شواهدی رده‌شناختی از زبان فارسی

«دستور گفتمانی‌نقشی»، که در بسیاری از فرضیات خود با دستور نقش‌گرای دایک (1970) مشترک است، در سال 2008، از جانب هنگولد و مکنزی معرفی شد. دایک عقیده داشت که هر الگوی دستوری، که قادر باشد به سطوح کفایت رده‌شناختی، روان‌شناختی و کاربردشناختی دست یابد، دستوری کامل است. دستور گفتمانی‌نقشی، به‌منظور دستیابی به کفایت روان‌شناختی، فرایند تولید گفتار را به‌صورت بالابه‌پایین سازمان‌دهی می‌کند، به‌منظور دستیابی به کفایت کاربردشناختی، ‌کنش‌گفتمان را واحد اصلی مطالعه معرفی می‌کند و ترتیب سطوح زبانی را به گونه‌ای طراحی می‌کند که واحدهای کاربردی و معنایی (نقش) بر واحدهای صرفی‌نحوی و واجی (صورت) حاکمیت دارند. به‌منظور دستیابی به کفایت رده‌شناختی نیز،  84 الگوی ترتیب سازه‌ای معرفی شده است. در این نظریه، واحدهای زبانی براساس نقش ‌ویژۀ خود در سطح بینافردی و براساس طبقۀ معنایی در سطح بازنمودی تولید می‌شوند و سپس، وارد مرحلۀ رمزگذاری در دو سطح صرفی‌نحوی و واجی می‌شوند. در این پژوهش، ضمن معرفی اصول کلی این نظریۀ دستوری، به‌دنبال آن خواهیم بود تا نحوۀ تولید ‌کنش‌گفتمان در این دستور را با مثال‌های فارسی ارائه دهیم تا در خلال آن، کارایی‌های این دستور در جهت تبیین تعدادی از پدیده‌های گفتمانی و دستوری فارسی نمایان شود.

introducing some aspects of functional discourse grammar; some persian typological evidences

functional discourse grammar presented by hengveld and mackenzei (2008) as one of the newest functional grammar. this theory is mainly based on dick’s functional grammar (1970s). according to dick, every perfect grammar should have pragmatic, psychological and typological adequacy. fdg considers a top-down procedures for making speech for the sake of psychological adequacy. for acquiring pragmatic adequacy, speech act is considered as the basic element of studying in this approach. furthermore, in fdg, language is studied in four separated levels in a top-down manner. the order of levels reveals the governing notion of functional and pragmatic units on formal and syntactic ones. furthermore, fdg introduces a new approach for constituent order which has 84 positions in contrast to greenberg (1963) 6 positions theory. in this paper, the general principles of fdg and different steps for making speech act is presented by giving persian examples. alongside this presentation, some typological behavior of persian based on fdg and analyzing some persian grammatical and discoursal phenomenon are discussed.