فرایندهای اخفاء و اقلاب در قرائت قرآن کریم بر پایۀ نظریۀ بهینگی

قرائت قرآن کریم دارای ویژگی‌های واج‌شناختی خاص خود است که فراتر از چارچوب‌ سنتیِ تجوید، قابلیت بررسی در چارچوب نظریه‌های نوین علم واج‌شناسی را نیز دارد. دو فرایند اخفاء و اقلاب دو گونه از فرایندهای همگونی جزئیِ همخوان /n/ با همخوان مجاور در جایگاه تولید به شمار می‌روند. فرایند اخفاء در بافتی رخ می‌دهد که همخوان /n/ پیش از پانزده همخوان گرفتۀ دهانی یعنی/z/ ، /ẓ/، /s/،/ṣ/ ، /t/،/ṭ/ ،/d/ ،/ḍ/ ،/q/ ،/f/ ، /k/،/ʤ/ ، /ʃ/، /ð/ و /θ/ قرار داشته باشد. فرایند اقلاب نیز شامل همگونی در جایگاه تولید لبی است که در بافتی رخ می‌دهد که همخوان /n/ پیش از همخوان دولبی /b/‌ قرار داشته باشد. اقلاب را می‌توان یکی از گونه‌های فرایند اخفاء به شمار آورد، زیرا در هر دو فرایند «همگونی جزئی جایگاه تولید خیشومی» رخ داده است. ازاین رو، همخوان /b/ باید در فهرست همخوان‌های ایجادکنندۀ اخفاء گنجانده شود و نباید اقلاب را فرایند جداگانه‌ای دانست. پس، همخوان‌های ایجادکنندۀ فرایند اخفاء را باید شانزده مورد برشمرد. هدف از این پژوهشِ توصیفی تحلیلی در چارچوب نظریۀ بهینگی، پاسخ به این پرسش‌ است که چه محدودیت‌هایی و در قالب چه رتبه‌بندی‌ موجب رخداد این فرایندها می‌شوند. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که محدودیت agree[place] عامل اصلی رخداد فرایند همگونی جایگاه تولید خیشومی در دو فرایند اخفاء و اقلاب است. همچنین، محدودیت *[-long n]obs عامل کشش همخوان خیشومی پیش از همخوان گرفته است.

an optimality-theoretic account of partial nasal assimilation in the recitation of the holy qur’an

recitation of the holy qur’an has its own phonological features. this paper discusses the two types of partial nasal place assimilation known as ‘ikhfaa’ and ‘iqlaab’ in arabic. ikhfaa occurs in the environment where the nasal alveolar /n/ precedes fifteen oral obstruents, including /z/, /ẓ/, /s/, /ṣ/, /t/, /ṭ/, /d/, /ḍ/, /q/, /f/, /k/, /ʤ/, /ʃ/, /ð/ and /θ/. ‘iqlaab’ occurs in the environment in which the nasal alveolar /n/ precedes the bilabial obstruent /b/. since ‘iqlaab’ also involves partial nasal place assimilation, it can be considered a type of ikhfaa. this research aimed at identifying the constraints whose interactions cause different processes of partial nasal place assimilation in the recitation of the holy qur’an within the framework of optimality theory (prince and smolensky, 1993/2004). the results indicate that ‘agree [place]’ is the key markedness constrain accounted for partial nasal place assimilation in ‘ikhfaa’ and ‘iqlaab’. in addition, *[-long n]obs is the markedness constrain responsible for nasals before an obstruent..