کاربردشناسی ترادف در نظام خویش‏واژه‏ای فارسی با تمرکز بر روابط نسبی درجۀ یک و دو

نظام خویش‏واژه‏ای از جهانی‏ها است، اما ساختار آن متاثر از عوامل فرهنگی‏اجتماعی جامعه زبانی است. چنان‏که مک‏گرگور (2012) بیان می‏کند، معنی خویش‏واژه‏ها به بیان روابط خویشاوندی محدود نمی‏شود، بلکه به استنباط‏هایی که اهل زبان در بافت کاربردی دریافت می‏کنند نیز وابسته است. در پیگیری آراء مک‏گرگور، نظام خویش‏واژه‏ای فارسی از حیث وجود ترادف‏های متنوع در بیان روابط واحد مورد توجه قرار گرفت و دو مسالۀ تعیین ساختار نظام پایۀ روابط نسبی درجۀ یک و دو، و کاربردشناسی این نظام متاثر از سه عامل مذهب، صمیمیت/احترام و سن در فارسی دنبال شد. خویش‏واژه‏های مترادف و شاهدمثال‏ها از فرهنگ سخن (1381) استخراج شده‏اند و برای استناد به جنبه‏های کاربردی بیشتر، به برخی متون معاصر نیز رجوع شده‏است. نظام خویش‏واژه‏ای پایه در فارسی دارای کارکرد سه‏گانۀ خاص حقیقی، خاص صوری و عام است. کارکردهای حقیقی و صوری هر کدام می‏توانند به صورت ‏بی‏نشان یا خودخطابی به‏کار روند. همچنین، برخی عناوین مذهبی به‏عنوان مشخصۀ زبان‏ویژۀ فرهنگی کارکرد ثانویۀ خویش‏واژه‏ای یافته‏اند. خویش‏واژه‏ها غالباً در هر دو کاربرد خطابی و ارجاع سوم‏شخص رایج‏اند، اما صرف‏نظر از بافت‏های موقعیتی خاص، صورت‏های رسمی، بیشتر برای ارجاع سوم‏شخص و خویش‏واژه‏های مترادف غیررسمی آن‏ها عمدتاً در خطاب دوم‏‏شخص استفاده می‏شوند. در بخش دوم تحلیل، بررسی شواهد زبانی در بافت‏های کاربردی از تاثیر بارز عوامل فرهنگی‏‏ اجتماعی مذهب، صمیمیت و سن در گزینش مترادف‏های خاص حکایت دارد که به مصادیق عینی هر کدام به‏تفصیل اشاره شده‏ است. درنهایت، همان‏ گونه که مک‏گرگور تصریح می‏کند، قطعاً این تاثیرگذاری در نظام خویش‏واژه‏ای فارسی دوسویه است.

Pragmatics of Synonymy in Persian Kinship System

The structure and use of languages reflect the society and culture in which they are used. The present study sought to delve into the pragmatic characteristics of Persian kinship terms on the basis of McGregor (2012) model, in order to discern the sociocultural elements that has influenced their formation and usage. The data were collected from Great Sokhan Dictionary (2004) and the usage was checked via selected contemporary Persian films, plays, and novels. It was found that the figurative use of Persian kinship terms to refer to closeness is dominated by ideology. For instance, “paternal guardianship” and “privity” has overtly shaped distinctions in the choice of terms referring to mother’s family versus father’s family. The commonality of the use of the term “amu” (referring to one’s uncle; father’s brother) versus “dâyee” (uncle; mother’s brother) while referring to male friends for the purpose of conveying a sense of closeness is a function of “privity”. In other words, a male friend should be associated with the same gender parent (father) and not with the opposite gender parent (mother). Furthermore, there are sets of Arabic kinship terms sometimes parallel to the Persian ones which could be selected and used to convey a sense of religiosity. It can be concluded that closeness and informality versus distance and formality together with age and social status are variables that have expanded the number of Persian kinship terms.