چنددستوری شدگی فعل خواستن در زبان فارسی؛ مطالعه‌ای شناختی در چارچوب طرحواره‌های رخدادی بنیادین

چنددستوری‌شدگی فرایندی است که طی آن یک صورت زبانی، نقش های دستوری گوناگونی را در ساخت های متفاوت به نمایش می‌گذارد. به عبارت دیگر، یک صورت زبانی درعین حال که مفهوم واژگانی خود را حفظ می‌کند، چند مسیر متفاوت را در بستر دستوری شدگی طی می‌کند و در هر کدام به ایفای نقشی متفاوت می‌پردازد. فعل خواستن نمونه‌ای از چنددستوری‌شدگی در زبان فارسی است که می‌تواند سه نقش دستوری زمان دستوری، نمود و وجهیت را مفهوم سازی کند. فعل خواستن که به عنوان فعل واژگانی و با معنای طلب کردن چیزی، در قالب طرحواره‌ رخدادی بنیادین تمایل قرار دارد، با اعمال حلقه‌های مختلف فرایند دستوری‌شدگی و در قالب طرحواره‌های مرکب به بیان مفاهیم دستوری مختلف می‌پردازد. این فعل در قالب طرحواره‌ مرکب سریالی، زمان دستوری آینده را مفهوم سازی می‌کند. فعل خواستن در چارچوب همین طرحواره، نمود تقریب را که نشان دهنده‌ عملی در شرف وقوع در زمان حال و گذشته است و نمود اجتنابی را که بیانگر عملی در شرف وقوع در گذشته است که محقق نشده، مفهوم سازی می کند. فعل خواستن در قالب طرحواره‌ مرکب سنجشی به بیان مفهوم وجهیتی جدید تحت عنوان وجهیت پیشنهادی می‌پردازد که در آن گوینده مجوز انجام عمل را از مخاطب طلب می‌کند و جهت انجام عمل پیشنهاد می‌دهد. دلیل دستوری شدگی متعدد یا همان چنددستوری شدگی فعل خواستن را می‌توان پرکردن خلاء‌های زبانی و پاسخ به نیاز زبان برای بیان مفاهیم دستوری مختلف دانست.

Polygrammaticalization of the verb xāstan in Persian LanguageA cognitive study in the framework of basic event schemas

Polygrammaticalization is a type of multiple development where a single form develops distinct grammatical functions in different constructions. The verb ‘xāstan’ is an instance of this phenomenon which conceptualizes specific notions of tense, aspect and modality in modern Persian. Xāstan, as a lexical verb and with the meaning “to want something”, falls in “Volition” basic event schema. Since different parameters of grammaticalization are applied on the verb in the grammaticalization process, the verb xāstan transforms to a complex schema. As an auxiliary verb and in serial complex schema, xāstan conceptualizes the future tense. In the same complex schema but in different contexts, the verb expresses proximative and avertive aspects. When the verb xāstan falls in evaluative complex schema, it conceptualizes a new notion of modality in which the speaker requests addressee the permission of actualizing the verb by proposing a suggestion; as a result, it is called proposal modality. The main explanation of polygrammaticalization of the verb xāstan in Persian seems to be filling the functional gaps and satisfying the need of conceptualizing the grammatical functions not met by other grammatical forms.