گونه کلام و حرکت در چکیده‌ها: بررسی مقابله‌ای پایان‌نامه‌های دو رشته آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان و آموزش زبان انگلیسی

پژوهش‌های متعددی اثبات کرده‌اند که هر متن می‌تواند بیانگر طرز تفکر نویسنده، الگوهای غالب سازماندهی و نیز گونه کلام (genre) باشد. مفهوم گونه کلام و کاربرد آن در آموزش و یادگیری زبان در دهه‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته‌است و بسیاری از متون علمی و قسمت‌های مختلف آن‌ها از دیدگاه گونه کلام، حرکت‌ها (moves) و الگوهای سازماندهی (organizational patterns) بررسی شده‌اند. با توجه به اینکه چکیده در مقالات علمی و پایان‌نامه‌های دانشگاهی یکی از قسمت‌های مهم و تاثیرگذار به شمار می‌رود، بررسی چکیده از دیدگاه گونه کلام و الگوهای حرکت همواره مورد توجه زبان‌شناسان بوده است. بنابراین، شناسایی و تسلط بر ساختار متنی و بلاغی چکیده‌ها می‌تواند مفید و راهگشا باشد. بنابراین، پژوهش حاضر به بررسی و مقایسه گونه کلام، حرکت‌ها و ساختار بلاغی چکیده پایان‌نامه‌های کارشناسی ارشد در دو رشته آموزش زبان انگلیسی و آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان پرداخته است. بدین‌ منظور، تعداد 80 چکیده (40 چکیده از هر رشته) از دو رشته یادشده از بین پایان‌نامه‌های ارائه‌شده بین سال‌های 2008 تا 2013 میلادی در دانشگاه علامه طباطبائی انتخاب شدند. سپس، حرکت‌ها، سازماندهی متنی و ساختار بلاغی هر چکیده بر اساس مدل پنج حرکتی هایلند (2000م.) (hyland's  fivemove model, 2000) بررسی شد. نتایج پژوهش حاضر نشان داد که بین چکیده‌های پایان‌نامه‌های این دو رشته از لحاظ حرکت و الگوهای سازماندهی تفاوت چشمگیری وجود دارد. همچنین، مشخص شد که در اکثر موارد، حرکت نتیجه‌گیری (conclusion move) (حرکت 5 هایلند) در چکیده‌های آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان وجود ندارد. یکی دیگر از تفاوت‌های برجسته درباره الگوی مرتب‌سازی مجدد و تکرار چند حرکت بود که در میان چکیده‌های آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان بسیار به چشم می‌خورد، در حالی ‌که این نکته در چکیده‌های آموزش زبان انگلیسی وجود نداشت. با استناد به این یافته‌ها، می‌توان نتیجه گرفت که چکیده‌های پایان‌نامه‌های آموزش زبان فارسی به غیرفارسی‌زبانان در مقایسه با چکیده‌های آموزش زبان انگلیسی از مدل خاصی تبعیت نمی‌کنند و از نظر گونه‌ای‌ حرکتی با چکیده‌های آموزش زبان انگلیسی متفاوت‌ هستند. یافته‌های این پژوهش در بر دارنده ایده‌ها و پیشنهادهایی برای دانشجویان و مدرسان هر دو رشته، مدرسان انگلیسی/ فارسی با اهداف ویژه، نویسندگان و طراحان کتب درسی و نیز پژوهشگران است.

A Contrastive Generic Analysis of Thesis Abstracts of TEFL and TPSOL

The notion of genre and its application in language teaching and learning has been given increasing attention in the past decades. Abstracts are an important area of inquiry in genre analysis. Therefore, identification and mastery of textual and rhetorical structures of abstracts can be beneficial. The present study sought to analyze the rhetorical structure of thesis abstracts in TEFL (Teaching English as a Foreign Language) and TPSOL (Teaching Persian to Speakers of Other Languages). To this end, 80 abstracts from the two disciplines (40 abstracts from each discipline) were chosen from among the theses submitted between the years 2008 to 2013 at Allameh Tabataba"i University. Following Hyland"s (2000) fivemove model, the textual organization and rhetorical structure of each abstract were analyzed. The findings revealed generic variations across the two disciplines, indicating the obligatory and common moves in the structure of abstracts. TPSOL abstracts displayed a stronger tendency to omit the conclusion move (M5) in contrast to TEFL abstracts in which M5 was considered a fundamental and significant move. Another striking difference emerged in terms of patterns of reordering and repetition of some moves which appeared among some TPSOL abstracts only. It can be concluded that TEFL abstracts are more consistent with the international norms and genre of academic writing. The findings have pedagogical implications for students, ESP instructors, materials developers, and syllabus designers, and provide suggestions for further research.