وراثت و انگیختگی رابطه صورت و معنی در واژگان: نمونه‌هایی از واژه‌سازی زبان فارسی

مفهوم وراثتِ پیش‌فرض از مفاهیم اساسی مورد استفاده در رویکردهای شبکه‌ای است که دانش زبانی را متشکل از گره‌های ساختی در سطوح مختلف انتزاع و روابط سلسله‌مراتبی بین آن‌ها در نظر می‌گیرد. بر اساس این سازوکار، مشخصات مربوط به هر ویژگی از گره بالاتر به گره پایین‌تر به ارث می‌رسد، مگر آنکه گره پایین‌تر خود دارای مشخصات دیگری برای آن ویژگی باشد. اهمیت چنین سازوکاری به هنگام توصیف آن دسته از ساخت‌های زبانی مشخص می‌شود که با وجود داشتن نقاط مشترک، دارای ویژگی‌های متفاوتی نیز هستند. به‌کمک وراثت پیش‌فرض می‌توان بدون از دست دادن تعمیم‌های کلی ناظر بر ساخت‌های مشابه، تمایزهای آن‌ها را نیز توجیه کرد و بدون نیاز به قائل شدن به موارد استثنا، مرتبط بودن چنین ساخت‌هایی را در شبکۀ زبانی نشان داد. نوشتۀ حاضر با اتخاذ رویکرد صرف ساخت‌محور و تمرکز بر شیوۀ تعبیر مفهوم وراثت در این رویکرد تحت عنوان انگیختگی، درصدد تشریح نقش الگوهای واژه‌سازی در تولید و درک واژه‌های پیچیده‌ای برمی‌آید که لزوماً و در تمامی ویژگی‌های صوری و معنایی، با الگوی مربوط به خود مطابقت ندارند. به این منظور، نمونه‌هایی از سه الگوی واژه‌سازی «‌‌زار»، «‌‌ش» و «آمیز» در زبان فارسی مورد بررسی قرار می‌گیرند و با استفاده از سه مفهوم طرح‌وارۀ ساختی، وراثت پیش‌فرض و انگیختگی مدرج، چگونگی امکان تولید نمونه‌های ظاهراً استثنا که مرتبط با این الگوها هستند، توجیه می‌شود.

Inheritance and Motivation of Form and Meaning in Lexicon: Instantiations of Persian Word Formation Patterns

Default inheritance is one of the critical notions in network approaches to language which considers linguistic knowledge to be comprised of constructional nodes at different levels of abstraction and hierarchical relations among them. Based on this mechanism, properties are inherited from higher to lower nodes unless the lower node already has other specifications for the property. The importance of this mechanism becomes evident when describing a set of linguistic constructions which show some differences despite having common features. The use of default inheritance enables us not only to maintain the generalizations governing similar constructions, but also to justify the differences among them. It also makes it possible to show the connectedness of such constructions in the language network without the need for labeling the slightly deviated instances as exceptional. Through applying a constructionbased morphology and focusing on the interpretation of default inheritance as motivation, the present paper tries to explain the role of word formation patterns in the production and understanding of complex words which do not necessarily correspond to their governing patterns regarding all their formmeaning specifications. To this end, instantiations of three Persian word formation patterns, «zɑr», «eʃ» and «ɑmiz», are investigated and the existence of apparently exceptional instances associated with these patterns is justified through three concepts of constructional schemas, default inheritance and gradient motivation.