تحلیل گفتمان انتقادی داستان مرگ بونصر مشکان بر اساس رویکرد نورمن فرکلاف

تحلیل گفتمان انتقادی رویکردی نوین در تحلیل گفتمان است که در دهه‌های اخیر، در طیف وسیعی از پژوهش‌ها در رشته‌های ادبیات و روان‌شناسی به کار گرفته شده است. اگرچه رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی رابطۀ زبان، قدرت، ایدئولوژی و گفتمان را در اولویت قرار می‌دهد، اما ادبیات ملت‌ها را نیز می‌توان در چارچوب گفتمان انتقادی و نقد زبان‌شناختی تحلیل و تفسیر کرد. تاریخ بیهقی از جمله آثاری است که بررسی آن در چارچوب تحلیل گفتمان انتقادی میسر است و به تحلیلگر امکان می‌بخشد تا رابطۀ قدرت، ایدئولوژی و گفتمان را در این اثر آشکار سازد. این پژوهش بر آن است تا با بررسی زبان‌شناختی داستان «مرگ بونصر مشکان» از تاریخ بیهقی، به لایه‌های زیرین و پنهان متن یعنی وضعیت رابطۀ قدرت و ایدئولوژی در عصر غزنوی برسد و با کنار هم گذاشتن ایدئولوژی‌های مختلف در درون متن، به آشنایی‌زدایی انتقادی دست پیدا کند. برای این کار، از رویکرد تحلیل گفتمان انتقادی نورمن فرکلاف استفاده می‌شود و متن در سه لایۀ توصیف، تفسیر و تبیین مورد تحلیل قرار می‌گیرد. در سطح توصیف، بیشتر بر انتخاب نوع واژگان، شخصیت‌ها و جنبه‌های استعاری تاکید شده است که دیدگاه ایدئولوژیک نویسنده را بیان می‌کند. فضای سرد و بی‌روح حاکم بر داستان، اختناق اوضاع اجتماعی آن دوره و حس آزادی‌طلبی توام با یاس شخصیت اصلی داستان که در کلمات و عبارات متن نهفته و نویسنده با هنرمندی تمام آن‌ها را کنار هم آورده است، از ویژگی‌های برجستۀ این بخش به شمار می‌آید. در سطح تفسیر، بحران عاطفی و روانی حاکم بر اجتماع آن دوران و گفتمان طیف‌های مختلف با پیوندی بینامتنی تفسیر می‌شود. در سطح تبیین، تقابل آسایش روحی و پریشانی، تعهد و بی‌تعهدی، وفاداری و خیانت، دوستی و دشمنی، همگی، فضای داستان را در هیجان تقابلی فرومی‌برد.

Critical Discourse Analysis of ‘The Death of Bunasre Moshkan’ based on the Approach of Norman Fairclough

Critical discourse analysis is the modern approach to discourse analysis which has been used in a wide range of disciplines in recent decades, including literature and psychology. Although critical discourse analysis approach prioritizes the relationship among language, power, ideology and discourse in politicalsocial issues, it is possible to analyze and interpret the literature of nations in the context of critical discourse analysis and linguistic criticism. Tarikhe Beyhaqi is among those literary works which can be studied in the framework of this approach. It enables the analyst to reveal the relationship among power, ideology and discourse. Linguistically examining the episode ‘The Death of Bunasre Moshkan’, the present study sought to explore the deep and hidden layers of the text, i.e. the status of the relationship between power and ideology in Ghaznavi period. It also aimed at achieving critical defamiliarization through discovering and interpreting different ideologies in the text. In so doing, the writers used Norman Fairclough’s approach in critical discourse analysis and analyzed the text in descriptive, interpretive and expressive layers. In descriptive layer, word selection, characters and metaphorical aspects are emphasized, so that the ideological approach of Beihaghi is expressed. The noticeable features of this part included the cold and lifeless space dominating the episode, the serious state of society at that time, and the sense of freedomseeking and desperation of the protagonist. All of these features were masterfully indicated in words and expressions of the episode. In interpretive layer, the emotional and mental crisis of that time and the discourse of different groups of people are interpreted through intertextuality. In expressive layer, the contrasts of mental comfort and discomfort, responsibility and irresponsibility, loyalty and betrayal, and friendship and enmity, adds a contrastive excitement to the episode.