تجسم مکان در سینمای داریوش مهرجویی (مطالعۀ موردی: «خانه» در فیلم‌های اجاره‌نشین‌ها و مهمان مامان)

بررسی معیارهای کیفی خانه به عنوان مکانی که در شکل گیری شخصیت انسان ها تاثیرگذار است، از رهگذر نشانه معناشناسی میسر است. نشانه معناشناسی (سیال) که از تعامل با مباحث پدیدارشناسی و رجعت به اصل حسی ادراکی نشانه حاصل می‌شود، بستر مناسبی برای بررسی چگونگی کارکرد، تولید و دریافت معنا فراهم می‌کند. در این پژوهش که از نوع کیفی و کاربردی است، اندیشۀ معناسازی برای «خانه» در آثار سینمایی داریوش مهرجویی بر مبنای دیدگاه‌های کریستین نوربرگ شولتز در حوزۀ مکان، تفسیر و تحلیل شده است. دو اثر اجاره‌نشین‌ها و مهمان مامان در ژانر کمدی درام به صورت هدفمند برای بررسی انواع خانه در ایران به عنوان مطالعۀ موردی انتخاب شده اند. نمایش و انعکاس مفهوم خانه و پیوند وجودی آن با انسان به عنوان اصلی ترین راهبرد برای تعریف افراد در آثار مهرجویی تاکیدی بر ارتباط دوسویه و معنادار میان خانه و زندگی انسان هاست؛ چراکه انسان در هر مکانی که زندگی کند، حتی برای مدت کوتاه، فعالیت‌های خود را حول محوریت ویژگی‌های آن شکل می‌دهد. به گونه‌ای که آن را مرکزی می‌داند که به دلیل تمایز آن با فضای بیرون، در قلمرو آن احساس آرامش می‌کند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که در فیلم های مذکور، خانه، مرکزی است که با شخصیت مکانی خود که با مفاهیمی چون «حس مالکیت»، «روابط انسانی» و «سنت» مرتبط است ارزش‌ها و سبک زندگی افراد را تعریف می‌کند.

Visualization of Place in Dariush Mehrjui’s CinemaCase Study of Home in Ejareh-Nesheenha and Mehman-e Maman

Analysis of the qualitative criteria of ‘home’ as a place that influences the formation of human personality is possible via sign semantics. (Fluid) Sign semantics which is resulted by interaction with phenomenological topics and returning to the sensoryperceptual principle of the sign, provides a suitable platform for examining how the meaning functions, is produced and is received. In this qualitative applied research, the interpretation of meaning creation for ‘home’ in Dariush Mehrjui’s cinematic works has been interpreted and analyzed based on the views of Christian NurbergSchultz on place. The two works of EjarehNesheenha (The Tenants) and Mehmane Maman (Mom’s Guests) in the comedydrama genre have been purposefully selected as the case study targets to study different types of &home& in Iran. Portrayal and reflection of the concept of ‘home’ and its existential connection with the human as the main strategy for defining the characters in Mehrjui’s films is an emphasis on the twoway meaningful relationship between home and human life. Because wherever a person lives, even for a short time, he centers his activities around its characteristics, in such a way that he considers it a center that makes him calm within its limits due to its distinction with the outside space. The research results show that in the aforementioned films, home is a center that defines the individuals’ values and lifestyle with its spatial character related to concepts such as ‘sense of ownership’, ‘human relations’ and ‘tradition’.