سیستم توزیع دارو در ایران: یک مطالعه ی چند روشی آسیب ها و راهکارها

زمینه و اهداف: شبکه ی توزیع دارو یکی از مهم ترین ارکان نظام دارویی کشور است که نقش مهمی در دسترسی آسان و سریع به دارو دارد. هدف این مقاله، ارزیابی سیستم توزیع دارو در سطح کشور و ارائه ی پیشنهاداتی برای بهبود آن می باشد. مواد و روش ها: پژوهش حاضر از نظر هدف، کاربردی و از منظر روش گردآوری داده ها، پژوهشی چند روشی است که از رویکرد کمّی و کیفی استفاده نموده است. ابزار گردآوری داده ها، پرسشنامه ی ساختاریافته و مصاحبه های نیمه ساختاریافته بوده و ارزیابی داده ها به روش تحلیل تم انجام شد. جامعه ی مورد بررسی شامل فعالان صنعت دارو می باشد. برای انتخاب نمونه ازروش نمونه گیری گلوله برفی استفاده شد. ابتدا سیستم فعلی توزیع دارو مستندسازی شده، موجودیت ها و جریان های موجود در شبکه شناسایی شده و با استفاده از نرم افزار بیزاجی (bizagi modeler) ترسیم شد. سپس، شاخص های ارزیابی شبکه ی توزیع از متون مرتبط استخراج شد. در ادامه، وضعیت فعلی این شاخص ها با استفاده از ابزار پرسش نامه ارزیابی گردید. بعد با استفاده از تکنیک رابطه ی عاملی (fare) اولویت این شاخص ها تعیین شد. در نهایت، عارضه های موجود در شبکه به روش تحلیل تم شناسایی و ریشه یابی شد و به ارائه ی راهکار پرداخته شد. یافته ها: تعداد 11 عارضه برای شبکه ی توزیع دارو شناسایی شد. در دسترس نبودن یا کمبود دارو، عرضه داروهای نزدیک به انقضاء، عرضه ی داروهای تقلبی، فروش بی رویه ی داروهای بدون نسخه، فعالیت بازار سیاه، نوسانات شدید قیمتی، عدم تعامل کافی با مصرف کننده در داروخانه، هزینه های زیاد توزیع، عملکرد پایین شبکه در تحویل های اضطراری، زمان زیاد برای جستجو و یافتن دارو (در مورد داروهای خاص) و کیفیت پایین پاسخ گویی به شکایات مصرف کنندگان از عارضه های شناسایی شده می باشند. نتیجه گیری: سرمایه گذاری در زمینه ی نیازسنجی صحیح از بیماران، حمایت از توسعه ی برندهای رقابتی خرده فروشی، بهبود نظام جامع اطلاعاتی کشور در حلقه های نیازسنجی، موجودی شبکه، تولید و واردات، افزایش بهره گیری از ابزارها و فناوری های جدید مانند فروش اینترنت پایه، فروشگاه های بدون فروشنده، تشکیل پرونده ی الکترونیکی برای بیماران و نظایر آن، به کارگیری روش های فروش مستقیم، تقویت نقش موجودیت هایی مانند بیمه در برنامه ریزی، تصمیم گیری و نظارت بر سیستم توزیع دارو در سطح کشور از جمله راهکارهای حاصل از این تحقیق برای اصلاح سیستم توزیع دارو در سطح کشور به شمار می رود.

Drug Distribution System in Iran: A Multi Method Study of Defects and Solutions

Background and Objectives: The drug distribution network is one of the most important pillars of the Iranian pharmaceutical system which plays a vital role in rapid and easy access to drugs. The purpose of this article is to evaluate drug distribution system in Iran and also to provide the suggestions for improvement. Material and Methods: In terms of purpose, the present study is among the applied researches and in terms of data collection method, it is a multimethod study that has used a quantitative and qualitative approach. Data collection tools were structured questionnaire and semistructured interviews and also data evaluation was performed by thematic analysis. The study population includes pharmaceutical industry activists. To select the sample among industry players, snowball sampling method was used. Initially, existing drug distribution system was documented, current potentialities and flows in the network were identified and they were drawn by Bizagi Modeler. Then, distribution network evaluation indicators were extracted from relevant literature. Also, status of these indicators was evaluated by using a questionnaire. By using factor relationship technique (FARE), the priorities of these indicators were determined. Finally, existing bottlenecks were diagnosed by thematic analysis. Ultimately, guidelines to tackle such bottlenecks were provided. Results: In this study, 11 complications were identified for the drug distribution network. Drug unavailability or shortage, supply of nearexpiration drugs, supply of counterfeit drugs, improper sale of overthecounter drugs, black market activity and drug trafficking, sharp price fluctuations, insufficient interaction with consumption pharmacist, high distribution costs, low distribution network performance in emergency deliveries, long time to search and find drugs (in case of certain drugs) and low quality of response and consumer complaints seem to be some of the complications identified in this study. Conclusion: Investments on measuring patients' needs correctly, supporting drug retailing competitive brands development, improving drug distribution system information comprehensive system throughout the country within needs measurement loops, network inventory, production and importation, improving the utilization of modern tools and technologies such as internet–based sales, sellerfree shops, establishing electronic files for patients and similar ones, utilizing direct sale methods and fostering the roles of potentialities such as insurance in planning, decision making and monitoring drug distribution system countrywide are some of the solutions obtained from this research that are used to improve the drug distribution system in the country.