مقایسه فکر و حدس در منطق و نقش حدس در کشف حدّوسط

در این پژوهش برآنیم تا با بررسی ویژگی‌های فکر و حدس، اثبات کنیم که در بسیاری از جاها به‌جز مواردی اندک رکن اصلی کشف حدّوسط، حدس است نه فکر. ویژگی فکر، حرکت تدریجی در بستر زمان است و ویژگی حدس، دفعی و غیرزمانی بودن است. بنابراین فکر و حدس دو پدیده متفاوت در شناسایی تصورات و تصدیقات هستند؛ بااین‌حال، حدس در بخش استدلال فکری، یاور فکر خواهد بود؛ یعنی در فرایند استدلال زمانی و دارای حرکت از مطلوب به‌سوی معلومات و گشتن میان معلومات مناسب و یافتن حدّوسط برای معلوم کردن مطلوب، این‌گونه نیست که یافتن حدّوسط به‌تدریج و با بررسی یکایک قضایا نسبت به مطلوب حاصل شود، بلکه عنصر حدس در فرایند تدریجی فکر مداخله کرده و بی‌درنگ حدّوسطِ مطلوب در ذهن حاضر شده و فرایند فکر به انجام می‌رسد و مطلوبِ مجهول معلوم می‌شود. با بررسی تعاریف فکر و حدس این نتایج به‌دست آمده است که در فکر دست‌کم دو حرکت هست؛ درحالی‌که در حدس حرکتی نیست؛ فکر گاهی از دستیابی به مجهول ناتوان است و به نتیجه نمی‌رسد؛ برخلاف حدس که این احتمال در آن راه ندارد؛ و ازآنجاکه فکر دارای دست‌کم دو حرکت است، تحقق آن در ظرف زمان است؛ درحالی‌که حدس یک‌باره پدید می‌آید و تحققش در «آن» است؛ در فکر شدت و ضعف کیفی و در حدس شدت و ضعف کمّی، بیشتر است. با توجه به مداخلۀ حدس در فرایند تحقیق نشان می‌دهیم که حقیقت فکر که رسیدن به مطلوب از راه معلومات پیشین، با دو حرکت از مطلوب به معلومات و گشتن در میان آن‌ها و یافتن معلوم مناسب، متقوّم به حدس برای کشف حدّوسط است و شاید بتوان این نتیجه را به‌دست آورد که در بسیاری از موارد -اگر نگوییم همۀ موارد- برای یافتن مجهول تصدیقی، حدس کاشف حدّوسط است و فرایند فکر در رسیدن به مجهول، جنبۀ مقدمی و اِعدادی دارد و نقش اصلی برای حدس است؛ نگاهی که می‌تواند اهمیت این پژوهش درباره حدس را نشان دهد.