چیستی و کاربست‌های قضیه خارجیه در منطق و معرفت‌شناسی

تقسیم قضایا به حقیقیه و خارجیه از نوآوری‌های منطق‌دانان مسلمان است. این تقسیم در برهه‌ای از تاریخ منطق با انکار برخی از منطق‌دانان بزرگ روبه‌رو شد. خاستگاه این انکار، تفسیری از قضایای خارجیه بود که محقق طوسی ارائه داد. وی نفی قضایای خارجیه را به ابن‌سینا نیز نسبت داد. در نوشتار پیش‌رو، با بررسی تعاریف قضیه خارجیه و بازگشت به نخستین زمینه‌های بیان این تقسیم، به‌ویژه در آثار فارابی، نشان خواهیم داد که می‌توان تفسیر و تعریف دیگری از قضایای خارجیه ارائه کرد که افزون‌بر سازگاری با اصول و مبانی علم منطق، و بهره‌مند بودن از آثار منطقی و معرفت‌شناختی بیشتر، با مبانی ابن‌سینا نیز هماهنگ باشد. براساس تعریف و تفسیر برگزیده از قضایای خارجیه، این نوع قضیه با انواعی از قضایا در مباحث معرفت‌شناسی اسلامی مانند بدیهیات ثانویه (وجدانیات و محسوسات) و در فلسفه غرب با اموری مانند نسبت امور واقع در فلسفه هیوم، حقایق واقع (خارج) در لایبنیتس و قضایای ترکیبی پسین در کانت، قابل مقایسه است. براساس تفسیر برگزیده، قضایای خارجیه دارای احکام ویژه‌ای از حیث منشا صدق و مقدار اعتبار در معرفت‌شناسی است که در این نوشته به آن‌ها نیز خواهیم پرداخت.