بررسی تکامل و تحول فتح ‌نامه‌های منثور فارسی

پادشاهان و سپهسالاران پس از پایان جنگ یا فرجام موفقیت‌آمیز لشکرکشی به سرزمین‌های دیگر، برای اعلان خبر پیروزی و فتح قلمرو جدید، با املای خود یا انشای دبیر دیوان خویش، نامه‌ای صادر می‌کردند که بدان فتح‌نامه می‌گویند. مقاله حاضر بر آن است که ضمن بررسی روند شکل‌گیری، تکامل و استقلال فتح‌نامه‌های منثور به این پرسش پاسخ دهد که این نوع نوشتار به‌عنوان گونه مستقل نوشتار درباری و سلطانی از چه زمانی رواج یافته است و زیرمجموعه کدام‌یک از انواع ادبی فارسی قرار می‌گیرد؟ نویسنده برای پاسخ به پرسش‌ پژوهش ابتدا فرایند شکل‌گیری و استقلال فتح‌نامه را به روش توصیفی گزارش داده سپس جایگاه فتح‌نامه را به‌عنوان یک نوع ادبی ازنظر صورت، ساختار و کارکرد به شیوه تحلیلی تبیین خواهد کرد. دستاورد پژوهش نشان می‌دهد که فتح‌نامه در آغاز نوشتاری ضمنی و فرعی در متون تاریخی بوده که به زبان خبری نوشته می‌شد و از سده ششم هجری استقلال یافته به‌تدریج به زبان ادبی و هنری نگاشته شده سپس اصول و آداب نگارش آن تعیین و تدوین گردیده است. ازنظر انواع ادبی فتح‌نامه روایتی ادبی و کوتاه از پیروزی در جنگ است که وجهی حماسی دارد و با هدف مشروعیت بخشیدن به جنگ و بقای قدرت و حکومت پادشاهان نوشته‌ شده است.

‌a study of the development and evolution of persian prose fatḥnāmes (books of conquest)

kings and generals used to issue a letter to announce the victory and conquest of the new territory with their own handwriting or the composition of their court secretary after the end of the war or the successful conclusion of the military campaigns in other lands. this letter is referred to as the fatḥnāme (book of conquest). this study seeks to investigate the process of development, evolution, and independence of prose fatḥnāmes in the persian literature. the study's questions are when did fatḥnāmes become popular as an independent type of court and sultanic writing and which persian literary genre do fatḥnāmes belong to? to answer the questions, the process of development and independence of fatḥnāmes is first examined using a descriptive method. then, the position of fatḥnāmes as a literary genre is explained in terms of form, structure, and function using an analytical method. the results shows that fatḥnāmes were initially implicit and secondary writing in the historical texts written in news language and gained independence and were gradually written in literary and artistic language since the 6th century (ah). the principles and manners of their writing were then developed in the books of monša'āt and techniques of letter writing. in terms of literary genre, fatḥnāmes are literary and short narratives of victory in war, which have an epic aspect and are written to legitimize war and preserve the power and rule of kings.