تحلیلی بر رویکرد مذهبی تاریخ‌نگاری صفوی از جنگ‌های شیوخ صفوی؛ روایتی مقدس از جنگ‌هایی مقدس

طریقت صفوی در زمان شیخ جنید (مرگ 864 ق) و شیخ حیدر (مرگ 893ق) با عبور از مرحله سجاده نشینی و ارشاد از راهبرد نظامی برای نیل به اهداف سیاسی خویش استفاده نمودند. آن‌ها توانستند قدرت و نفوذ در امور دنیوی را به قدرت معنوی رهبران طریقت صفوی ضمیمه ساخته و تشکیلات منسجم نظامی ای را به وجود آورده که یاری گر شاه اسماعیل اول (حک930-907ق) در تشکیل سلسله صفویان بود. پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی تحلیلی و با تکیه بر شیوه گردآوری اطلاعات از منابع تاریخی، درصدد پاسخ به این سوال می باشد که: جنگ‌های دوره شیخ جنید و حیدر در تاریخ‌نگاری دوره صفوی چگونه بازتاب یافته اند؟ به نظر می رسد که تاریخ‌نگاری صفوی سعی نموده با روایتی تقدیس گرایانه، جنبه ای مقدس به این جنگ‌ها ببخشد. یافته‌ها نشان می دهد که شکست و پیروزی در جنگ‌های این دوره بار حماسی به خود گرفته اما این حماسه‌سرایی‌ها رنگ و بوی اعتقادی و مذهبی دارند و نه ملی. به‌واقع تاریخ‌نگاری صفوی روایتی مقدس از جنگ‌هایی مقدس ارائه نموده که هر رخدادی (چه پیروزی و چه شکست) در بافتاری از تقدس گرایی مورد ارزیابی قرار گرفته است. در همین راستا مورخان صفوی از تعابیر قرآنی و حدیثی و همچنین ایجاد شباهت میان رهبران طریقت صفوی و ائمه معصومین (علیهم السلام) برای بیان و روایت این جنگ‌ها استفاده نموده اند.

An Analysis of the Religious Approach of Safavid Historiography to the Wars of Safavid Sheikhs: A Sacred Narrative of Sacred Wars

By surpassing the stage of prostration and guidance, the Safavid tariqa at the time of Sheikh Junayd (died in 864 AH) and Sheikh Haydar (died in 893 AH) adopted a military strategy to achieve their political goals. They were able to attach power and influence in worldly affairs to the spiritual power of the leaders of the Safavid tariqa and create a cohesive military organization that aided Shah IsmailI (930907 AH) in establishing the Safavid dynasty. Relying on collecting information from historical sources, the present descriptiveanalytical study seeks to answer that question that how the wars fought in Sheikh Junayd and Sheikh Haydar’s era have been reflected in the historiography of the Safavid period. It seems that Safavid historiography has tried to give a sacred aspect to these wars using a sacred narrative. The findings show that defeats and victories in the wars of this period have assumed an epic burden, but this epic writing practice has a religious rather than a national atmosphere. In fact, Safavid historiography has presented a sacred narrative of sacred wars in which every event (whether victory or defeat) has been evaluated within a context of sanctity. Against this backdrop, in describing and narrating these wars, Safavid historians have used Qur’anic and Hadithbased expressions besides drawing similarities between the leaders of Safavid tariqa and the Imams (AS).