مطالعه و تحلیل عوامل شکل‌گیری، کارکرد و اهمیت قلاع و دژهای دفاعی کوره اَرجان از صدر اسلام تا پایان سلجوقی

جایگاه استراتژیک کوره اَرجان در جنوب غربی ایران طی دورۀ ساسانی تا پایان سلجوقی، منجر به شکل گیری قلاع زیادی در این منطقه گردید. بررسی قلعه های تاریخی کوره اَرجان به‌منظور شناخت جایگاه و کارکرد آن‌ها در جغرافیای سیاسی _ اداری، عوامل موثّر بر شکل گیری و پراکنش، پی بردن به موقعیت معابر و پهنه های ژئوپولیتیک و ژئواستراتژیکِ منطقه، از مهم ترین اهداف این پژوهش است. پژوهش پیش رو بر این فرض استوار است که با توجه به موقعیت جغرافیایی کوره ارجان و ارتباط آن با بنادر ساحلی خلیج فارس و مراکز حکومتی فارس و اصفهان، این منطقه از نظام منسجمی از قلاع و دژهای دفاعی، برخوردار بوده است. نتایج این پژوهش با بهره گیری از منابع تاریخی، بررسی میدانی باستان شناختی و روش توصیفی  تحلیلی حاصل شده است. تحلیلِ موقعیتیِ پراکنشِ قلاع نشان می دهد به ترتیب، تنگه های ارتباطی، گردکوه‌های طبیعی، درّه های کوهستانی و تپه ماهورهای منطقه، در موقعیت گزینی آن‌ها تاثیر بسزایی داشته است. کارکرد چندگانۀ استحکاماتِ این کوره در ابعاد مختلفی چون حفاظت از منابع زیستی، سازه های مرتبط با کشاورزی، حفاظت از مراکز جمعیتی و راه های ارتباطی بوده است. بررسی و مطالعۀ این قلاع در جهت تبیین مسائل مهمی چون شناخت شبکۀ قلاع اسماعیلی این کوره، اهمیت زیادی دارد.

An Analysis of the Forming Factors, Function, and Significance of Castles and Fortresses of Koureh Arrajan from Early Islam to the End of Seljuq Dynasty

The strategic position of Koureh Arrajan located in SouthWestern Iran during the Sassanian Dynasty until the end of Seljuq Dynasty led to the establishment of many castles in the region. This study chiefly aims at analyzing the historical castles of Koureh Arrajan in order to shed light on their status and roles in the politicaladministrative geology, factors effective in their formation and spread, as well as realizing the location of geopolitical and geostrategic passages and zones of the region. This study is founded on the hypothesis that given the geographical position of Koureh Arrajan and its association with Persian Gulf's seaports and the governmental centers of Fars and Isfahan, the region enjoyed a coherent system of castles and fortresses. The results of this descriptiveanalytical study were obtained using historical sources and archeological field research. Location analysis of the spread of the castles show that connecting straits, natural gerdkuhs, mountain valleys, and the region's mounds have had a considerable effect on their locationallocation. The multifunctionality of the fortifications of this koureh has manifested itself in various aspects such as protecting the environmental resources, agriculturerelated structures, protecting centers of population, and communication paths. Studying these forts is highly important in explicating critical issues such as appreciating the network of Isma'ili castles.