بررسی تحلیلی رویکرد سیاسی-مذهبی بابک و طاهر در رویارویی با خلافت عباسی

با وجود تنوّع سیاسی مذهبی جنبش‌های ایرانی علیه خلافت عباسی، پرداختن به گونه‌شناسی رویکرد سلسله‌جنبانان چنین جنبش‌هایی نسبت به خلفا و سلطه‌ی اعراب دارای اهمیت می‌باشد. در رویارویی ایرانیان در برابر اعراب، می‌توان رویکرد‌های مختلفی را نشان داد. این مقاله با مراجعه به منابع عمدتاً تاریخی با شیوه توصیفی، تحلیلی و مقایسه‌ای ضمن بحث از دو رویکرد ایدئالیسم و واقع‌گرایی، سعی در نشان دادن جلوه‌ و پیامد‌ رویکردهای مذکور در جریان مواجهه‌ی بابک خرم‌دین و طاهر ذوالیمینین با خلافت عباسی را دارد. رویکرد بابک خرم‌دین، علی رغم تداوم و گستردگی جنبش وی، با کاربست نوعی ایدئالیسم، احتمال کم تری برای موفقیت دراز‌مدت داشت، در حالی‌که طاهر، با کاربست سیاستی واقع‌گرایانه، (علی رغم عدول از آن، پیش از مرگ مشکوکش) راه را برای استقلال ایران زمین هموارتر کرد. به بیان دیگر، جنبشی با رویکرد ایدئالیستی، کاربست ایدئولوژی ترکیبی یا غیر اسلامی و پایگاهی توده‌یی، نسبت به حرکتی واقع‌گرا با مشروعیتی مذهبی و پایگاهی غیر‌توده‌یی، شانس موفقیت کم تری داشت. سوال اصلی این است که نقاط ضعف جنبش بابک و نقاط قوّت حرکت طاهر در چه بود؟ پاسخ آن را می‌توان در رویکرد ایدئالیستی و واقع‌گرایانه جست وجو کرد که این مقاله به تحلیل جلوه‌ها و پیامدهای آن پرداخته است.

An Analytical Survey of the PoliticalReligious Approaches of Babak and Tahir in Their Encounters with Abbasid Caliphate

Despite the diverse religiouspolitical Iranian movements against Abbasid Caliphate, addressing the typology of the approach taken by the leaders of such movements to Caliphs and the Arab domination is important. Various approaches can be seen in the Iranians’ encountering Arabs. Using predominantly historical sources, the present descriptiveanalytical comparative paper, while discussing the two approaches of idealism and realism, tries to show the manifestation and the consequences of the aforementioned approaches in Babak Khorramdin and Tahir DhulYaminayn’s encountering Abbasid Caliphate. Babak’s approach, despite the continuity and vastness of his movement that applied some kind of idealism was less likely to succeed in the longrun whereas Tahir who employed a realist policy (in spite of his swerving from it prior to his doubtful death) opened the way for Iranian independence. In other words, a movement with an idealistic approach that applied combinatory or nonIslamic ideology and enjoyed mass popularity, had a lesser chance for success than a realist movement with a religious legitimacy but no mass popularity. The main question concerns the weaknesses of Babak’s movement and the strengths of Tahir’s movement. The answer to this question can be found in the idealist and realist approaches the manifestations and consequences of which have been dealt with in this study.