بررسی تطبیقی گاه شمار لشکرکشی های مغولان از تسخیر اُترار تا نبرد عین جالوت در منابع ایرانی، عراقی و مملوک

دوران حدوداً چهل ساله لشکرکشی های مغولان به ایران و سرزمین‌های همجوار آن یکی از دوران‌های پرحادثه تاریخ است و به همین جهت توجه جدّی مورّخان را به خود جلب نمود. آنان افزون بر شرح این لشکرکشی ها کوشیده‌اند سال‌شمار و زمان این لشکرکشی‌ها را نیز ثبت کنند. با این‌حال، گزارش‌های آن ها در این مورد یعنی زمان وقوع رویدادهای مرتبط با لشکرکشی‌ها با اختلافاتی گاه قابل‌توجه همراه بوده است. بر اساس چنین فرضی پژوهش حاضر می‌کوشد تا با روش کتابخانه‌ای و رویکرد توصیفی تحلیلی به مقایسه گزارش‌های منابع تاریخی نوشته شده در ایران، عراق و مملوک (مصر و شام)، در خصوص گاه شمار لشکرکشی های مغولان بپردازد و به این پرسش که چه اختلافات و تشابهاتی در ثبت گاه شمار این لشکرکشی ها مشاهده می شود، پاسخ دهد. از مطالعه و مقایسه گزارش‌های این منابع چنین برمی‌آید که در دوره لشکرکشی های چنگیزخان (616621 ق) مورّخان ایرانی نسبت به مورّخان ساکن در عراق و قلمرو مملوکان نقش پر رنگ‌تری ایفا نموده‌اند و در دوره لشکرکشی های پس از چنگیزخان تا لشکرکشی هولاکو (624-651 ق) نقش تاریخ‌نگاران عراق بارزتر بوده و در نهایت در دوره لشکرکشی های هولاکو (651-658 ق) وقایع نگاران مملوک نقش مهمی در ثبت زمان این لشکرکشی ها داشته‌اند.

A Comparative Study of the Chronology of Mongols’ Military Campaigns from Conquest of Otrar to the Battle of Eyne Jalut in Iranian, Iraqi and Mamluki Sources

The era of about 40 years of Mongol’s military campaigns in Iran and its neighboring territories has been one of the most eventful periods of history and thus has attracted serious attention from historians. In addition to describing these military campaigns, historians have tried to record the invasions’ chronology and times. However, their reports on this case, i.e. the time of the happening of the events related to the military campaigns, has suffered from attimes considerable discrepancies. Based on this hypothesis, the present descriptiveanalytical research, tries to shed some light on the chronology of Mongol conquests of Persia, by comparing the reports of historical sources written in Iran, Iraq, and Mamluki territories (Egypt and Levant) to answer the question of the differences and similarities observable in the chronology of these campaigns. The results show that during the period of the Genghis Khan’s invasions (616621 AH), Iranian historians played a more prominent role than Iraqi and Mamluki historians but in postGenghis era up to the Hulagu Khan’s campaign (624651 AH), the role of Iraqi historians was more outstanding and ultimately during the Hulagu Khan’s campaign (651658 AH), Mamluki historians played an important role in writing a chronology of the Mongol conquests.