ماهیت قضای حج، موارد و احکام مترتّب بر آن با تاکید بر تحلیل جایگاه حاکم اسلامی در تسهیل امور مربوط به آن

ماهیت، موارد و احکام قضای حج علی رغم انعکاس در کتاب الحج در میراث فقه جعفری، تاکنون به صورت تحقیقی موسّع، یکپارچه و متمرکز در محافل علمی منعکس نشده است که تحقیق حاضر در بخش ابتدایی متکفل آن است. در مواردی که حج بر ذمّه مکلّف استقرار یابد یا مکلّف در زمان انجام مناسک کاری کند که موجب فساد و بطلان حجش شود، واجب است در اولین زمان ممکن به تدارک و قضای حج بپردازد؛ بدین معنا که باید در سال آتی دوباره به انجام حج مبادرت ورزد. اما از آنجا که اعزام به حج در جمهوری اسلامی ایران، منحصر به ثبت نام و قرار گرفتن در اولویت اعزام میباشد و غالباً قضایِ حج جز با خرید فیش حج به صورت آزاد فراهم نیست، سوالی مطرح می شود که در فرض اِفساد حجِ حاجی و عدم تمکّن او از تهیه فیش آزاد، حاکم اسلامی یا نمایندهی او نسبت به برائت ذمّه او از حج مبنی بر تسهیل امر با اختصاص سهمیه ی اعزام به حج چه نقش و وظیفهای دارد؟. مقتضای عمومات و اطلاقاتِ ادله امر به معروف و نهی از منکر، حاکی از لزوم فراهم آوردن بستر و شرایطِ بایسته برای اجرای احکام الهی توسط حاکم اسلامی است و به نظر میرسد اختصاص بخشی از سهمیه حج در هر سال برای مکلّفیِ که حجش ناخواسته و بدون جهلِ تقصیری فاسد بوده از مصادیق تکلیفِ مذکور است. این تحقیق با هدف تبیین ماهیت قضای حج، موارد و تحلیل احکام مترتب بر آن با تاکید بر وظیفه حاکم اسلامی نسبت به برخی مصادیق آن انجام شده و نیل به این مَقصد در سایه توصیف و تحلیل آموزههای فقهی با گردآوری دادههای کتابخانهای میسّر است که نتیجه آن، انعکاس ماهیت، موارد و احکام مترتب بر قضای حج در یک تحقیق منسجم و یکپارچه با تحلیل فقهی وظیفه حاکم اسلامی نسبت به برخی مصادیق قضای حج است.

the nature of the missed (qadha’) hajj, the cases, and relevant rulings with a focus on the role of the islamic authority in managing relevant issues

the nature, cases, and rulings of the missed (qadha’) hajj, although reflected in kitab al-hajj (book of hajj) in the legacy of the jafari jurisprudence, have not been thoroughly explored in a comprehensive and detailed manner within academic contexts. this research aims to address that gap in its preliminary section. when a person is obligated to undertake the hajj rituals, or when a person engaged in these rituals commits an act that renders her/his hajj invalid, s/he is required to prepare for and undertake the missed (qadha’) hajj as soon as feasible; this indicates that s/he should strive to perform the hajj again in the following year. nevertheless, the process of sending individuals for hajj from the islamic republic of iran is restricted to those who have already registered and are prioritized for this purpose, and oftentimes, performing the missed (qadha’) hajj is only possible through the purchase of a hajj voucher by oneself. this raises a pertinent question: if a pilgrim’s hajj experience is compromised and the pilgrim cannot acquire a free voucher, what responsibilities does the islamic ruler or his delegate hold in terms of relieving the hajjis from the hajj obligation by designating a specific quota for performing the missed hajj? the broader principles and requirements associated with enjoining good and forbidding evil underscore the importance of establishing the necessary conditions and structures for the application of the divine rulings by the islamic ruler. it appears that reserving a portion of the hajj quota each year for someone whose pilgrimage was disrupted unintentionally and without blame serves as a clear example of this responsibility. this study intends to clarify the concept of the missed (qadha’) hajj, examining its various cases and the associated rulings, while highlighting the responsibilities of the islamic leader in certain scenarios. this objective can be reached by systematically gathering library resources to evaluate the jurisprudential principles in detail, ultimately presenting a comprehensive and cohesive study that explores the nature, circumstances, and rulings pertaining to the missed (qadha’) hajj alongside an examination of the islamic ruler’s responsibilities in its specific cases.