گونه شناسی زیارتگاه های جهان اسلام در سده ششم هجری بر اساس کتاب الاشارات الی معرفة الزیارات هروی

کتاب الاشارات الی معرفة الزیارات تالیف علی بن ابی بکر هروی (م 611ق)، کهن ترین اثری به شمار می آید که موضوع آن اختصاصاً مزارنگاریِ جهان اسلام است. هروی در این کتاب ضمن معرفی شمار قابل توجهی از اماکن مقدس و زیارتگاه های جهان اسلام، تصویر تا حدودی فراگیر از گونه های این زیارتگاه ها در زمان تالیف کتاب (نیمه دوم سده ششم هجری) به دست داده است. با توجه به اهمیت این کتاب در ثبت آگاهی های مربوط به اماکن مقدس اسلامی، در این نوشتار نویسنده تلاش کرده است تا بر اساس این کتاب، گونه های مختلف این گونه اماکن را در سده ششم هجری بازشناخته و دسته بندی کند. نتیجه این تحقیق نشان می دهد که در سده های میانی اسلامی (با محوریت سده ششم)، افزون بر مساجد مقدس، قبور و آرامگاه های منسوب به شخصیت های مقدس، گونه های دیگری از زیارتگاه ها همچون زیارتگاه های مبتنی بر خواب و رویا، قدمگاه ها و پنجه گاه ها، آثار و اشیای منسوب به شخصیت های مقدس، چاه ها، چشمه ها و پدیده های طبیعی مقدس نیز میان مسلمانان رواج داشته است.

typology of shrines in the islamic world during the 6th century ah derived from kitab al-ishara ila ma`rifat al-ziyara5 by al-harawī

the book kitab al-ishara ila ma`rifat al-ziyara, authored by ‘alī ibn abī bakr al-harawī (d. 611 ah), is regarded as the earliest text that focuses specifically on the recording of the tombs in the islamic world. in this work, harawī not only highlights a notable number of sacred sites and shrines throughout the islamic realm but also offers a relatively thorough overview of the various types of these shrines as they existed during the period when the book was written (the latter part of the 6th century ah). given the significance of this book in documenting knowledge regarding sacred islamic sites, the writer of this article aimed to recognize and categorize various forms of these locations in the 6th century ah. the findings indicate that during the medieval islamic centuries, particularly focusing on the 6th century, there was a notable presence of not only revered mosques and graves of esteemed figures but also other varieties of pilgrimage destinations that include sites inspired by dreams, locations associated with footsteps (gadamgahs), panjegahs, items linked to holy figures, and revered wells, springs, and natural occurrences among the muslim community.