سیر تحوّل باورها درباره مکان‌های مقدس مطالعه موردی «بیت‌الاحزان» در قبرستان بقیع

در نبود اسناد و آثار مکتوب درباره زمان و چگونگی پیدایش بسیاری مکان‌های مقدس و زیارتگاه‌ها، باورهای مردم درباره آنها در دوره‌های مختلف دستخوش تغییر شده و گاه حتی به تغییر کاربری یا ماهیت آنها منجر شده است. نمونه‌ای از این دست زیارتگاه‌ها، مزار «بیت‌الاحزان» در قبرستان بقیع در مدینه منوّره است. در این نوشتار، به عنوان نمونه سیر تحوّل باورهای مردم درباره مزار بیت‌الاحزان به روش توصیفی ‌ تحلیلی و بر اساس منابع تاریخی و جغرافیایی بین سده‌های سوم تا ششم هجری بررسی شده است.نتایج این بررسی نشان می‌دهد که بیت‌الاحزان، در سده‌های اولیه اسلامی به نام «مسجد فاطمه» شهرت داشته و احتمالاً در اصل محل دفن حضرت فاطمه بنت اسد بوده است. اما در دوره‌های بعد با انتساب به حضرت فاطمه زهرا علیه السلام، باورهای دیگری درباره آن شکل گرفته و نهایتاً در نیمه دوم سده ششم که مدینه به شهری شیعه‌ نشین تبدیل شده بود نام و باور کنونی رایج درباره آن تثبیت شده است.

The Evolution of Beliefs about the Holy Places (Bayt alAḥzān in Baqī as a Case Study)

In the absence of written documents and works about the time and process of the emergence of many holy places and shrines, people’s beliefs about them have changed overtime and sometimes have even led to a shift in their application or nature. An example of such a shrine is Bayt alAḥzān in the Baqī Cemetery in Medina. In this article, the evolution of people’s beliefs about the shrine of Bayt alAḥzān, as a case study, was discussed in a descriptiveanalytical method based on historical and geographical sources from the 3rd to the 6th centuries AH. The results show that Bayt alAḥzān, known as the “Mosque of Fāṭimah” in the early centuries of Islam, was probably originally the burial place of Hazrat Fāṭimah bint Asad. But in later periods, with the attribution of the mosque to Fāṭimah alZahrā (as), other beliefs were formed about it. Finally, in the second half of the 6th century, when Medina became a city populated by Shiites, the current common name and beliefs about it were established.