حج حِسبی و فروعات آن

از مسائلی که به استناد صحیح بُ ِ رید عجلی از امام صادق(ع)  مورد بررسی فقهای متقدم و متاخر قرار گرفته، مسئله انجام شدن حج کسی است که مالی را نزد دیگری به ودیعه گزارده. چه ِ بسا ورثه شخص مستطیع فوتشده، از انجام شدن حج وی خودداری کنند یا آنکه اجازه انجام دادن آن را به امین ندهند که روایت مذکور، حکم اجمالی این مسئله را بیان کرده است. وجه نامگذاری نویسنده از چنین حجی به «حج حسبی»، ازآنروست که حج مستقرشده بر میت، نباید ترک شود و بر کسی که مالی از او در اختیار دارد، واجب است آن را بهعنوان یکی از امور حسبی بهجا آورد. ذیل این مسئله، فروعات متعددی قرار دارد؛ اما فقها صرفاً بر اصل مسئله وجوب بهجاآوردن حج از سوی ودیعهگیرنده، فیالجمله اتفاق دارند و در فروعاتیّ نظیر امکان تسری حکم مندرج در روایت به دیگر واجبات مالی و دیون، سرایت این حکم به سایر ایادی، وجوب اذن حاکم و… ّ ، اختلاف نظرهای جدی وجود دارد. مقاله پیشرو با هدف بازپژوهی اصل این حکم و ارائه تقسیمی جامع از اقوال فقها درباره مهمترین فروعات آن، با روش اسنادی و تحلیلی و در جهت اثبات این فرضیه سامان یافته است که: انجام شدن حج حسبی، اختصاص به ودیعه ندارد و اذن حاکم در آن شرط نیست؛ اگرچه برای پرهیز از اختلافات بعدی، کسب اجازه از حاکم اسلامی، امری نیکوست و همه شروط مقرر در جهت حفظ مصلحت متوفا، نایب و ورثه است.

Surrogated Hajj and its Subdivisions

One of the subjects studied by the early and late jurists, according to what Sahih Burayd ‘ijli narrated from Imam Sadiq (AS), is the issue of performing the Hajj of one who deposits money with somebody else. The heirs of the obliged and afforded deceased may refuse to perform his Hajj or may not let a trustee do so. This narration states the general rule for this issue. The author calls such a Hajj as ”Hajji Hisbi“ (surrogated Hajj) because the Hajj obliged for a dead one should not be abandoned and the man, who the dead one deposited his money with, is obliged to perform the Hajj as one of the Hisbi affairs. This subject has several subdivisions; all jurists are concerned only with the principle of the obligation of performing the Hajj by the recipient of the deposit but there are serious differences of opinions in subissues such as the possibility of the extension of this rule to other financial obligations and debts or to other performers, the necessity of the ruler’s permission and so on. This study is organized to reexamine the principle of this rule and present a comprehensive division of the jurists’ sayings about its most important subdivisions by a documentary and analytical method to prove this hypothesis that: performing the Hajji Hisbi is not dedicated to deposit and the permission of the ruler is not a condition; However, to avoid further disputes, obtaining ermission from the Islamic ruler is a good idea, and all the conditions are set for the protection of the interests of the deceased one, the agent, and the heirs.