جلوه های هجرت در حج از منظر عرفای مسلمان قرن پنجم و ششم هجری قمری

هجرت، عاملی تعیین کننده در حیات فردی و اجتماعی انسان‌هاست. مفهوم هجرت در اسلام، به حرکت پیامبر(ص) به همراه عده‌ای از مسلمانان از مکه به مدینه محدود نمی‌شود؛ بلکه همچون حکمی کلی خطاب به انسان، در همه زمان‌ها و مکان‌ها جریان داشته و دارای جلوه‌های گوناگون ظاهری و باطنی است. حج از ارکان اسلام و از عباداتی می‌باشد که از زمان آدم(ع) در همه ادوار تاریخی انجام می شده است. پژوهش حاضر، با روش کتابخانه‌ای و اسنادی و با استناد به قرآن کریم، روایات معتبر و نظرات عرفای شاخص مسلمان قرون پنجم و ششم همچون قشیری، خواجه عبدالله انصاری، غزالی، عین القضات همدانی و رشیدالدین میبدی، به بررسی جلوه‌های مختلف هجرت در حج می‌پردازد و بیان می‌کند که حج در بُعد ظاهر و باطن، مصداق کامل هجرت است و دیگر جلوه‌های متفاوت هجرت از قبیل: سفر، سیاحت و عبرت، هجرت از دارالکفر به دارالاسلام، هجرت از سرزمین ظلم، هجرت به معنای موت و انتقال از دنیا به آخرت، هجرت برای کسب علم، هجرت از گناه و بدی و پلیدی، هجرت برای معرفت امام(ع) و سیر به سوی خدا، در حج نمایان است. جامع تمام جلوه‌ها در حج، هجرت از بدی و پلیدی است که البته برتری معرفت امام(ع) ،بر دیگر جلوه‌ها مشهود است.

Manifestations of Migration in Hajj from the Perspective of Muslim Mystics (5th and 6th Centuries) (5th and 6th Centuries)

Migration is a determining factor in the individual and social life of human beings. The concept of migration in Islam is not limited to the movement of the Prophet (S) with some Muslims from Mecca to Medina but as a general rule addressed to the man going on all the times and places with variousexternal and internal manifestations. Hajj is one of the pillars of Islam and one of the acts of worship being performed in all historical periods since the time of ‘Adam (AS). Using library and documentary methods and quoting the Holy Qur’an, valid narrations, and the opinions of the prominent Muslim mystics of the 5th and 6th centuries such as Qushayri, Khajeh Abdullah Ansari, Ghazali, Ain alQudat Hamedani, and Rashid alDin Meybodi, the present study examines the various manifestations of migration in the Hajj and states that the Hajj, in its outward and inward dimensions, is the perfect instance of migration. Also, other different manifestations of migration such as spiritual travel and learning, migration from Dar alKufr to Dar alIslam, migration from the land of oppression, migration as death and transfer from this world to the Hereafter, migration to acquire knowledge, migration from sin and evil, migration to know the Imams and the path to God are revealed in the Hajj. The most comprehensive manifestation in the Hajj is migration from evil and sin; of course, the superiority of knowing the Imams over the other manifestations is evident.